Gýs innan eða utan varnargarðanna?

Meðan jarð- og eldfjallafræðingar geta ekki sagt til um hvort muni kjósa og enn síður hvar, er næsta fráleitt að reisa einhverja varnargarða. Þá gæti allt eins gosið innan þeirra eins og utan. En verkfræðingarnir eru kátir. Þeir arka nú um og setja niður hæla og veifur, rétt eins og viska þeirra um eldgos sé meiri en vit eldfjallafræðinga. Sem jú vita hvorki hvort né hvar mun gjósa.

Vissulega eru verðmæti í húfi, komi til goss á svæðinu. Mestu verðmætin eru þó í mannslífum og þau verðmæti á að leggja áherslu á að verja. Járnadraslið má alltaf byggja upp aftur. Hvað virkjunina sjálfa áhrærir þá verður ekki séð að hún muni geta lifað af gos í nágrenni við sig, jafnvel þó stærstu varnargarðar yrðu reistir umhverfis hana. Slík umbrot í jarðskorpunni, svo nærri henni, hljóta að hafa áhrif á borholur hennar, jafnvel eyða þeim að fullu. Samfara því að virkjunin leggst af mun Bláa lónið þurrkast upp. Tilvera þess er jú úrgangur frá orkuverinu. Því verður að teljast hæpið að ætla að verja tugum milljarða úr okkar sjóðum til varnar þessa mannvirkis, jafnvel þó dýrt sé. Enn fáránlegra er að ætla að reisa varnargarða vegna einhverra náttúruhamfara sem hvorki er vitað hvort verða né hvar.

Auðvitað er til fólk sem sér sér hag í öllu þessu, vill ná sér í sem mestan aur áður en yfir lýkur. Hvort heldur gýs eða ekki. Verkfræðingar eru þegar byrjaðir að hanna og jafnvel staðsetja varnargarða. Varnargarða sem hvorki er vitað hvort muni halda né hvort eru á réttum stað. Auðvitað vilja þessir menn fá greitt fyrir sína vinnu og tímakaup verkfræðings er ekki sérlega lágt. Verktakar bíða í startholunum, hugsa sér einnig gott til glóðarinnar. Það er bara vonandi að þetta fólk, verkfræðingarnir og verktakarnir, verði ekki gosinu að bráð, ef gýs.

Við eigum fyrst og fremst að hugsa um að verja fólkið okkar. Járnadraslið og drullupollur úrgangsins frá orkuverinu má missa sig, jafnvel þó sá pollur sé heimsfrægur. Það yrði sannarlega mikið tjón en þó minna en sem nemur öllum kostnaði við gerð varnargarðanna. Staðreyndin er að náttúran sjálf er öflugri en nokkur varnargarður og ef gýs og ef hraun rennur í átt að Svartsengi, munu engir varnargarðar stöðva þá framrás náttúrunnar. Allt eins hægt að fá einhvern eldklerk til að reyna að messa yfir náttúruöflunum.

Auðvitað er það svo að það mun örugglega gjósa á Reykjanesinu, hvort sem það verður í náinni framtíð eða seinna. Hvar mun gjósa er aftur stóra spurningin. Nú eru líkur á að það verði norðan eða vestan við fjallið Þorbjörn. En engin vissa er þó fyrir að svo verði. Svæðið sem um ræðir er stórt og allt eins gæti gosið beint undir Svartsengi. Þar er jú greiðfærast fyrir eldinn að ná upp, sökum fjölda borhola á svæðinu. Einnig gæti gosið hinu megin í jaðri landrissins. Um þetta er ekki vitað, ekki frekar en þegar gos hófst við Litla Hrút. Þá töldu eldfjallafræðingar meiri líkur á að gos kæmi upp nær Keili. Enn sorglegri voru ágiskanir þeirra þegar gjósa tók í Geldingadölum.

Við lifum á Íslandi. Við vitum að stór hluti landsins er á goshættusvæði. Við höfum ákveðið að nýta það land til byggðar. Við höfum ákveðið að nýta hita úr iðrum jarðar á þessum svæðum. Ef náttúran sjálf er eitthvað ósátt við þessar ákvarðanir okkar, verðum við að virða vilja hennar. Það stoðar lítt að berjast við öflugustu náttúruöflin.

 

Varnargarðar reistir þegar tillagan liggur fyrir

Blórabögglar sögunnar

Við Íslendingar höfum gjarnan fundið okkur blóraböggla, þegar eitthvað á bjátar. Okkur er kennt að landið hafi verið svikið undir Noregskonung, fyrst og fremst af einum manni, Gissuri Þorvaldssyni. Þetta er hin opinbera saga, sem börnum er innprentuð. Mun líklegri er þó sú skýring sem nýdoktorinn heldur fram, að þar komi tíðarfar frekar við sögu. Að svo hafi verið að þjóðinni kreppt vegna harðinda að eina lausnin var að leita á náðir Noregskonungs. En sú skýring er ekki eins "skemmtileg" og hin, að hafa blóraböggul.

Þetta kemur víðar fram. Gegnum aldirnar hafa harðindi oft verið mikil og alls kyns óáran. Þessa sögu má finna, en aldrei gerð tilraun til að setja hana í samhengi við aðrar staðreyndir okkar sögu hér á landi. Vitað er að við landnám var veðurfar mun mildara en nú, vitað er einnig að á þrettándu öld breyttist þetta til hins verra og hélt sú þróun áfram næstu sex sjó aldir. Mikil harðindi í bland við eldgos og hafís með tilheyrandi fjárfelli og aflabresti, leiddu til þess að við lá að þjóðin færist að fullu og öllu. Reyndar má segja að þetta tímabil hafi staðið allt fram í byrjun tuttugustu aldar, en síðasta alvöru kuldaárið var 1918, þegar gengt var milli Akranes og Reykjavíkur á ís. Eitthvað sem ekki var svo framandi landsmönnum á þeim tíma, einungis liðin rétt rúm þrjátíu ár frá því slíkt gerðist þar áður. Þætti líklega hamfarir í dag.

Þrátt fyrir þessa þekkingu okkar á veðurfari fyrri alda, þrátt fyrir að við vitum að hér var mjög hlýtt við landnám, svo hlýtt að trjágróður var í blóma, og þrátt fyrir að við vitum að mikill mannfellir var og fjárfellir með eindæmum, vegna kulda og eldgosa, þurfum við að finna okkur blóraböggla til að skýra hina ýmsu þætti sögu okkar. Þætti sem einfaldast og sennilega réttast er að skýra með náttúruhamförum.

Þarna má til dæmis nefna minnkandi gróðurfar og landeyðingu. Þar er ekki einn blóraböggull nefndur heldur heil tegund spendýra, sauðkindin. Henni er kennt um að hafa étið allan gróður landsins, þrátt fyrir að vitað sé að fjárstofninn hér á landi hafi verið mjög smár allt fram yfir miðja tuttugustu öld. Kuldar og eldgos eiga þar sennilega stærri hlut en blessuð kindin okkar. Henni tókst hins vegar að halda lífi í þeim fáu hræðum landsmanna sem lifðu af allar þessar hamfarir og ber frekar að þakka en lasta.

Veðurfar hefur alla tíð haft mikil áhrif á söguna. Á hlýtímabilum hefur mannkyni vegnast vel en á kuldatímum hefur verr farið. Jafnvel farið að kenna íslensku eldgosi og þeirri óáran sem því fylgdi, um byltingu í Frakklandi.

Okkur er kennt að landnám hafi verið um árið 870. Margir efast þó um þá sögu. telja það hafa hafist nokkru fyrr og jafnvel af öðrum en víkingum. Hvað um það, tölum bara um það sem okkur var kennt. Hér var stofnað þjóðveldi með Alþingi árið 930. Á þessum tíma var búsældarlegt hér á landi og bera mörg staðarnöfn þess merki að akuryrkja hafi verið ríkjandi um allt land, þar sem bleikir akrar bylgjuðust í sólinni. Þetta tímabil stóð yfir í rúmar þrjár aldir, eða þar til kólna tók. Þá gengu Íslendingar Noregskonungi á hönd, sennilega fyrst og fremst vegna þess að vart var lengur búandi hér á landi, vegna kulda. Þá höfðu landsmenn barist á banaspjótum um nokkra áratuga skeið og í sannleika sagt má kannski segja að Gissuri hafi þarna tekist að bjarga landinu frá algjörri eyðingu.

Við vorum síðan undir erlendum yfirráðum næstu sex og hálfa öld, eða þar til fór að hlýna aftur. En sælan stóð ekki lengi. Strax við stofnun hins síðara sjálfstæðis þjóðarinnar, voru uppi efasemdarraddir. Það tók þær hins vegar nokkra áratugi að ná eyrum þjóðarinnar og þegar síðara lýðveldið var einungis tæpra hálfrar aldar gamalt tók Alþingi ákvörðun um að deila sjálfstæði þjóðarinnar með erlendu þjóðarbandalagi. Sú deiling á sjálfstæðinu stendur enn og er aldrei meiri en nú. Ekki er langt í að engu fleiru verði deilt af íslensku sjálfstæði, að þjóðin verði ekki lengur sjálfstæð nema að nafni til. Það mun verða áður en hægt verður að halda upp á aldarafmæli sjálfstæðis okkar, hins nýja.

En þarna er ekki hægt að kenna náttúruöflunum um. Veðurfar hefur batnað, þó enn  sé nokkuð í land að það nái því sem var við landnám og fyrstu aldir þess. Eldgos er frekar fátíð og oftar en ekki mjög smá í sniðum, svona einskonar túristagos. Öl merki þess, út frá náttúrunnar hendi, eru því til þess að hér væri hægt að lifa blómlegu lífi með öflugu sjálfstæði.

Hvað verður um Ísland ef aftur kólnar og aftur fara að verða hér stórgos. Víst er að við eigum engan Gissur Þorvaldsson okkur til bjargar og jafnvel þó einhver jafnoki hans fyndist, verður samningsstaða hans frekar léleg. Hefur engu úr að spila því þegar hefur verið kastað öllum trompum af hendi. Því er nokkuð ljóst að ef aftur kólnar hér á landi, í líkingu við það sem hér hefur verið á meira en helmingi þess tíma er við höfum búið hér á landi, mun byggð leggjast af. Við munum ekki geta lifað slíka tíma.

Því er nokkuð súrt að ráðamenn þjóðarinnar berjast með oddi og eggi í að reyna að breyta því sem ekki verður breitt, veðurfarinu og það til hins verra. Það er fyrst og fremst gert með skattlaggniungu og skerðingu á lífskjörum fólks, gera þjóðina enn berskjaldaðra fyrir því þegar aftur kólnar. Og það mun kólna aftur.

Hvenær veit enginn en sagan kennir okkur að ekkert veðurfar á jörðinni er hið eina rétta. Við þurfum enga blóraböggla til að skýra þær breytingar, eða efleiðingar þeirra.

 

Harðindi hröktu okkur í faðm Hákonar

Að fórna náttúrunni til að bjarga henni

Það er hreint með ólíkindum hvernig Gulli lætur þessa dagana. Kemur með hvert ruglið á fætur öðru, í algjörri andstöðu við þau gildi sem flokkur hans stendur fyrir. Er orðinn mun nær Stalín í hugsun en sönnum íslenskum sjálfstæðissinna.

Fyrir stuttu lagði hann til að efla enn skrifræði ríkisbáknsins, með því að taka rekstur eftirlitsstofnanna, sem sveitarfélög hafa haft með höndum og setja undir rekstur ríkisins. Sagði það myndi einfalda hlutina! Hvenær hefur það einfaldað hluti að færa einhvern hluta stjórnsýslunnar fjær fólki? Það er einmitt akkilesarhæll þjóða að auka ríkisrekstur og merki um ráðstjórn! Hvernig hermir það við stefnu Sjálfstæðisflokks?

Frá því ráðherrann tók við embætti umhverfismála, hefur hann orðið sífellt harðari í predikun boðskaps loftlagskirkjunnar. Man ekki til að hann hafi haft slíkar skoðanir fyrir þann tíma, a.m.k. ekki opinberlega. Hvort þetta sýni hversu öflugt ráðuneytið sjálft er í þessum málaflokk, að ná að gera ráðherrann að leiksoppi sínum, eða hvort eitthvað annað búi að baki, skal ósagt látið. Í það minnsta er áhugi ráðherrans á hinum raunverulegu umhverfismálum þjóðarinnar heldur minni, en þar kemur auðvitað til að þar gæti hann átt persónulegra hagmuna að gæta.

Því má hugsanlega afsaka þessar síendurteknu predikanir hans á boðskap loftlagskirkjunnar sé til þess hugsaður að drepa öðrum veigameiri náttúruverndarmálum á dreif. Þar er auðvitað átt við þá skelfilegu stöðu sem landið stendur frammi fyrir í sölu á því til erlendra stórglæpona, sem hyggjast leggja það undir vindorku með tilheyrandi slátrunar á náttúrunni og laxaeldi sem hugsanlega mun útrýma íslenska laxastofninum.

Vandamálið er ekki hlýnun jarðar. Við erum rétt að stíga upp úr kaldasta tímabili frá síðustu ísöld, svo það getur einungis orðið til bóta fyrir heimsbyggðina. Verra hefði orðið ef haldið hefði áfram að kólna. Vandamálið er hins vega annað, fyrst og fremst sú gífurlega mannfjölgun sem hefur átt sér stað á jarðarkringlunni. Þann vanda er hins vegar erfitt að leysa. Þetta er stærsti vandi jarðar.

Annar stór vandi er boðskapurinn sem nú tröllríður heimsbyggðinni. Hann hefur leitt af sér þá hugsun að allt sé réttlætanlegt, svo fremi það megi telja það þjóna boðskapnum, sama hversu heimskulegt það er eða augljóslega fáránlegt. Hægt væri að telja fjölda dæma þar um, svo sem að höggva tré í Ameríku og kurla þau í spað. Flytja síðan til Íslands og blanda við hana sementi. Flytja aftur hálfa leið til Ameríku og sturta í sjóinn. Sagt að þetta muni auka þörungamyndun í sjó. Á sama tíma fá fyrirtæki hér á landi fjármagn til að slá þörunga við landið og vinna úr þeim dýrafóður! Lengra verður varla komist í heimskunni, eða hvað?

Jú, því miður, það er hægt að komast lengra, mun lengra. Vindorka er einhver óumhverfisvænsti kostur til orkuöflunar. Þar kemur ekki hvað síst til sú mikla mengun er verður til við rekstur slíkra orkuvera. Baneitrað gas og örplast eru þar einna verst, auk olíumengunar í jarðvegi umhverfis slík orkuver. En þessi mengun er þó ekki verst, varðandi vindorkuverin. Landsvæðið sem þau þurfa fyrir hverja orkueiningu sem þau framleiða er hvergi meiri en einmitt í vindorkuverum. Sólarorkan kemur þar næst. Hér á landi eru áætlanir um gífurlegt magn vindorkuvera, sem hafa samanlagt margfalt meiri framleiðslugetu en landið þarf, meðan blæs. Þegar lygnir kemur hins vegar ekki nein orka frá þeim, ekki einu sinni til að hægt verði að rista sér brauð!

Hafi einhverjum þótt heimskulegt að höggva skóga í Ameríku og flytja þá í formi flísar til landsins, til þess eins að flytja þá flís aftur hálfa leið til Ameríku og sturta þar í sjóinn, ættu hinir sömu að vera jafn undrandi á að hægt sé að fórna náttúrunni í nafni þess að verið sé að bjarga henni!

Ef við aðeins skoðum söguna, bara örfá ár aftur í tímann, um svona 60 ár eða svo. Þá var einstaklega kalt á jörðinni og sumir loftlagsfræðingar töldu að við stefndum inn í nýja ísöld. Ástæðan var auðvitað söm og nú, mengun mannskepnunnar. Á þessum tíma voru veðuröfgar mun meiri en í dag. Árlega voru fréttir um mikil flóð í byggð, á suðurlandi í Borgarfirði og Eyjarfirði, auk annarra svæða. Bæir urðu einangraðir dögum saman vegna vatna. Skriðuföll voru einnig árlega í fréttum. Á hverju hausti komu fréttir um að fellibyljir herjuðu á suðurríki Bandaríkjanna, með skelfilegum afleiðingum. Auðvitað muna flestir stjórnmálamenn ekki þessa tíma og þegar þeir sem eldri eru og vitið hafa reyna að segja söguna eru þeir afgreiddir sem rugluð gamalmenni!

Allt var þetta þó eðlilegt. Veðuröfgar aukast ætíð þegar kaldara er. Skýrast dæmi þess var síðastiðinn vetur og vor, vestur í Bandaríkjunum. Veturinn á vesturströndinni var einstaklega kaldur, með mikilli snjókomu. Svo mikið snjóaði þar á sumum stöðum að þriggja hæða hús fóru á kaf í snjó. Svo voraði og allur þessi snjór bráðnaði. Mikil flóð fylgdu á eftir og uppistöðulón sem hafa undanfarin ár verið nánast tóm, yfirfylltust. Vatnsbúskapur þar vestra nú hefur ekki verið eins góður í áratugi. Ef ekki hefði snjóað svo mikið, ef hefði verið hlýrra, svona eins og undanfarin ár, væru miðlunarlón þar vestra sennilega jafn tóm nú og á sama tíma og í fyrra.

Gamalmenni geta sannarlega verið rugluð, en það er þó alls ekki einsleitt. Yngra fólkið. einkum það sem vill láta að sér kræla í stjórnmálum ætti kannski oftar að hlusta á eldra og vitrara fólk. Gulli ætti kannski að skreppa heim í sinn heimabæ og taka eldra fólk þar tali. Láta það lýsa hvernig ástandið var um Borgarfjörðinn á kuldaárunum á áttunda áratugnum. Hann þarf ekki einu sinni að fara á elliheimilið til að afla sér þekkingar. Einungis að hitta þar fólk á förnum vegi er upplifði þessa tíma.

Að ætla að fórna náttúrunni til að bjarga náttúrunni er hins vegar fráleitt.

„Við viljum Ísland sem er loftslagsþolið“

Það er betra að sólin sýni sig

Borgarfulltrúi heldur því fram að Norðmenn geti framleitt allt að 3,3 Terawöttum rafmagns með sólarorku, einungis með því að setja slíkar sellur á þök sín. Ef við gefum okkur að þetta sé rétt, þá ættum við landsmenn að geta framleitt tæplega kvart terawatt á okkar þökum. Norðmenn eru jú nærri 5,5 milljónir talsins, meðan við Íslendingar teljum tæp 400 þúsund hræður.

Líklegra er þó að borgarfulltrúinn hafi eitthvað ruglast á tölum eða táknum. Sólarselluframleiðendur gefa flestir upp framleiðslugetu á hvern fermeter sólarsellu, um 300 Wött. Sumir halda því fram að þetta muni aukast í framtíðinni, að ný og betri tækni sé handan við hornið! Þessar tölur miðast við lönd þar sem sól skín skærar en hér á Íslandi. Fara þarf nokkuð norður fyrir Þrándheim til að komast á sömu breiddargráðu og Reykjavík er á.

Ok., gefum okkur nú að Norðmenn geti framleitt 3,3 TW af rafmagni með sólarsellum á húsum sínum. Það segir að hver einstaklingur í Noregi hefur yfir höfði sér um 2000 fermetra af þaki, fjögurra manna fjölskylda um 8000 fermetra. En það segir þó ekki alla söguna. Ef gott ris er á þakinu, sem svo gjarnan er á norskum húsum, nýtist ekki nema helmingur þess til orkuöflunar. Þá þarf fjögurra manna fjölskyldan að hafa um 16000 fermetra yfir höfði sér!

Ekki veit ég hvort reiknað hafi verið hver meðal fjöldi fermetra af þaki tilheyri hverri persónu eða fjölskyldu hér á landi. Það er ekki mikið og fer lækkandi vegna þéttingarstefnu Reykjavíkurborgar, þar sem hús eru nú byggð upp í loftið, hvert ofaní öðru, til að fá sem flestar íbúðir á hvern fermeter lands. Kannski má ætla að í Reykjavík sé þetta kannski að meðaltali 50 fermetrar á hverja fjögurra manna fjölskyldu, sennilega nokkuð vel áætlað. Það segir að hægt væri að framleiða með þessum hætti 0,0000105 TW, þegar sólin skín. Kannski eitthvað meira en meiri líkur á að það yrði minna.

Varla mun það breyta miklu, hvort heldur er til orkuskiptanna eða í vasa húseigenda. Auðvitað munu þeir sem svo vel búa að eiga stór einbýlishús geta framleitt mest, meðan leigutakar í austantjaldsbyggingum sem nú eru byggðar eru af miklum móð, njóta einskis.

Ég verð að segja að ég tel þá ríku alveg geta greitt sjálfir fyrir að elta sólina, ríki eða borg þarf ekkert að styrkja þá.

Þegar eitthvað hljómar of ótrúlegt til að geta verið satt, er það yfirleitt ekki satt.

Gæti annað allri orkuþörf heimila

Stefnubreyting?

Eru stjórnvöld að taka nýja stefnu í loftlagsmálum? Umhverfisráðherra kynnti fyrir stuttu nýja skýrslu, "Loftlagsþolið Ísland", þar sem virðist sem stefnan sé tekin á að aðlagast loftlagsbreytingum í stað þess að reyna að berjast gegn þeim. Eða er ráðherra kannski bara farinn að undirbúa sig fyrir næstu kosningar?

Reyndar er þessi skýrsla skrifuð eftir vinnu 300 einstaklinga í 13 "vinnustofum", svona eitthvað sovéskt fyrirbrigði, þannig að sennilega er hvorki hugur né hönd ráðherrans nærri þeim markmiðum sem þarna voru kynnt. Þá verður að segjast eins og er að hugmyndir skrifstofustjóra Veðurstofunnar, um endurreikning og aðlögun upplýsinga eitthvað sem erfitt er að átta sig á, að þar sé verið að spila hættuspil.

Ráðherra er hins vegar ekki í neinum efa um að þjóðaröryggi landsins sé undir í þessum málaflokk. Þó sé enn nægur tími til stefnu, ekki nein krísa. Að verkefnið sé einungis sem löng brekka sem komast þurfi upp.

Í annarri örlítið nýrri frétt er ráðherrann hins vegar kominn í gamla farið aftur, farinn að tala um baráttu gegn veðurbreytingum, í stað þess að ræða aðlögun að þeim. Þar kynnir hann eflingu loftlagsráðs.

Það væri gott ef ráðherrann gæti ákveðið sig. Það skiptir jú verulegu máli hvort við ætlum að reyna að breyta veðrinu eða aðlaga okkur að því. Litlar líkur eru á að fyrri kosturinn sé geranlegur en þann síðari er augljóslega framkvæmanlegur, hvort heldur er til þess að veður hlýni eða kólni. Báðir þessir möguleikar munu kosta landsmenn aukin fjárútlát, aukna skatta. Kosturinn við þann síðari er þó að þeir aurar munu kannski nýtast meira hér innanlands, meðan fyrri kosturinn mun koma andlitslausum erlendum aðilum best, mun flytja fé í miklu mæli úr landi.

Vonandi er þetta hringl ráðherrans ekki bara kosningabaul. Vonandi er hann farinn að átta sig á að við breytum ekki veðrinu, þó vissulega við getum aðlagað okkur að breyttum veðuraðstæðum.

Kringlótta Kjalarnesið

Ætla að hafa jákvæðnina í fyrirrúmi og ræða fyrsta kosti þessarar veglagningar. Í upphafi var kynnt að þarna skyldi lagður svokallaður 2+1 vegur, það er tvær akreinar í aðra áttina og ein í hina. Niðurstaðan varð hins vegar 1+1+2+2+1+1, þ.e. þjóðvegurinn sjálfur verður með tvær akreinar í hvora átt og beggja vegna hans hliðarvegir með einni akrein í hvora átt. Nokkuð vel í lagt en alveg hreint með ágætum, enda fráleitt að endurbyggja þennan veg, þar sem umferð eykst með hverju ári, sem 2+1 veg.

Þá kemur neikvæðnin, eða göllum þessarar framkvæmdar. Þar er fyrst að nefna öll hringtorgin. Fátt er eins mengandi og hringtorg, sér í lagi af umferð stórra bifreiða. Að hægja bíl frá 90 km hraða niður í nánast ekki neitt og vinna síðan bílinn aftur upp í hámarkshraða, til þess eins að hægja hann niður aftur, mun valda slíkri mengun að fátt í nútímanum mun toppa það. Á þessum vegkafla sem verið er að klára núna er eitt hringtorg, en tvö á þeim kafla sem unnið verður að síðar. Samtals munu því hringtorgin á Kjalarnesinu verða þrjú og spurning hvort það fjórða bætist síðan við þegar Sundabraut tengist veginum. Hvergi í veröldinni, ekki einu sinni Frakklandi, vöggu hringtorganna, er hringtorg sett á þjóðveg. Hringtorg eru umferðamannvirki sem hægt er að nota innanbæjar, til að liðka um umferð og gjarnan einnig sett við aðkomu að þéttbýliskjörnum, til að hægja á umferð. Að setja hringtorg á þjóðveg þar sem umferð getur verið hindranalaus, er fráleitt.

Það sem gerir þó þessi hringtorg enn fráleitari er að á þeim kafla sem nú er að klárast eru tvö aksturs undirgöng og alls verða þau fjögur. Hliðarvegir verða með þjóðveginum allt frá Kollafirði að vegamótum til Hvalfjarðar.

Ekki einu sinni hefði það verið skynsamlegra, heldur einnig mun ódýrara, að nýta þessi undirgöng sem mislæg gatnamót. Einungis þurft að bæta við að og fráreinum við þau, tengja þau við sjálfan þjóðveginn. Þá hefði verið hindrunarlaus og mun minna mengandi umferð eftir sjálfum þjóðveginum. 

Hvers vegna þessi leið er valin, að setja niður algerlega óþörf og mengandi hringtorg á veg sem svo auðvelt var að hanna án hringtorga, er mér hulið. Komu skipulagsyfirvöld sveitafélagsins eitthvað þar að máli?  Í það minnsta er næsti kafli vegarins, frá Hvalfjarðargöngum til Borgarness hannaður án slíkra mengunarvalda. Þar er annað sveitarfélag og önnur skipulagsnefnd. Í þeirri hönnun, sem sjá má á vef Vegagerðarinnar, eru einungis tvö hringtorg og þau á hliðarvegum. Ein mislæg gatnamót eru ætluð þar en vonandi verða umferðaþyngstu gatnamótin einnig verða gerð mislæg í stað té gatnamóta.  En þetta er saga framtíðar, sem þó segir okkur að það virðist skipta máli hvaða sveitarfélag þarf að fara um. Í nútíma erum við enn stödd á hálfu og fljótlega kringlóttu Kjalarnesinu.

 

Opna veginn um Kjalarnes í júní

Green eða grín

Það er orðið lítill munur á enska orðinu green, sem gjarnan er notað í nafni náttúruverndar og íslenska orðinu grín, sem allir þekkja.

Sala á kolefniskvóta af raforkuframleiðslu, héðan frá Íslandi til Evrópu er eitt dæmi um slíkt grín, undir nafninu green. Reyndar hefur verið sett stöðvun á þessa sölu, þar sem upp hefur komið að fyrirtæki sem eru starfrækt hér á landi auglýsa að þau noti hreina íslenska orku. Vandinn er að orkufyrirtækin höfðu selt einskonar aflátsbréf til meginlandsins, þar sem fyrirtæki þar ytra gátu auglýst að þau nýttu þá íslensku orku. Allir vita að sama orkan verður jú ekki notuð tvisvar og því hefur öll sala þessara aflátsbréfa verið stöðvuð.

Auðvitað er það svo að orka verður ekki notuð nema hægt sé að koma henni frá framleiðanda til notanda. Þetta er augljóst. Því er sala á hreinleika orkunnar út fyrir dreifikerfi Íslands hrein og klár fölsun, skjalafölsun. Þó fyrirtæki hér á landi kaupi ekki kolefniskvóta getur hver maður séð að þau nota eftir sem áður hreina íslenska orku. Hreinleiki hennar verður ekki til með einhverjum stimplum á pappír, hreinleikinn verður til við framleiðsluna.

Annað grín dæmi eru vindorkuver. Þar er fátt sem kalla má "green". Mengun frá vindorkuverum er fjölbreytt og mikil en þó er ekki um mikla co2 mengun að ræða frá þeim, ef undan er skilinn bygging þeirra. Þ.e. steypan í undirstöðurnar, framleiðslan á járninu í turninn, framleiðslan á plastinu í spaðana sem að grunni til er unnið úr olíu, framleiðslan á búnaðinum sem kallar  á mikið magn af fágætum jarðefnum, flutningur þessa alls frá framleiðslustað að byggingastað og uppsetning. Að þessu slepptu er ekki um mikla co2 mengun að ræða frá vindorkuverum. En þá tekur hin mengunin við. Sjónræn mengun er auðvitað afstæð. Þó flestum þyki þessi ferlíki ljót getur vel verið að einhverjir heillist af þeim. Hitt verður ekli deilt um að örplastmengun á fyrstu rekstrarárum vindorkuvera er mikil og síðan fer fljótlega að bera á stærri plastmengun frá þeim. Þetta berst út í náttúruna.

SF6 eða Sulfur Hexafluoride, er gastegund sem er talið 23.900 sinnum öflugri gróðurhúsalofttegund en co2 og hefur líftíma allt að 3.200 árum. Magn SF6 í andrúmslofti hefur aukist verulega hin allra síðustu ár og er sú aukning rakin til vindorkuvera. Gas þetta er notað til einangrunar og kælingar á rofum orkuvera. Við stöðugan rekstur eins og öll hefðbundin orkuver hafa, er vandinn ekki mikill. Hins vegar er vandinn mikill í óstöðugum orkuverum, þar sem rofar eru sífellt að opna og loka. Þessi mengun er alveg sérstakt áhyggjuefni og umræðan um að flokka vindorkuver sem óhrein komin á fullt erlendis. Jafnvel talið að gas og olíuorkuver séu "hreinni" en vindorka.

Þá má ekki gleyma þeirri staðreynd að vindorkuver nota mikla olíu í rekstri, bæði á gírkassa og spenna. Auk þess sem skipta þarf reglulega um þessa olíu, með tilheyrandi hætti á slysum, eru vindtúrbínur gjarnar á að leka af sér þessari olíu og dreifist hún þá út í náttúruna. Þessir lekar sjást gjarnan illa, þar sem spaðarnir kasta henni burtu.

Landsvæði það er þarf undir vindorkuver er mjög víðfeðmt. Fyrir hverja MW einingu sem framleidd er þarf margfalt meira land en vatnsorkuver ásamt uppistöðulóni. Þetta skapast fyrst og fremst af því hversu hver vindtúrbína er afkastalítil en þó fremur vegna þess að rekstrartími þeirra er stopull. Fyrir hvert framleitt MW þarf uppsett afl vindorkuversins að vera a.m.k. 60% stærra.

Lengi má telja upp ókosti vindorkuvera enda fáir kostir við þau.

En það er með þetta eins og svo margt annað, stjórnmálamenn horfa með blinda auganu gegnum rörið. Ef einhver segist hafa hugmynd þar sem hægt er að koma orðinu "green" fyrir, opnast allar gáttir. Sama hversu heimskulegar þær eru eða hvort mengun eða sóðaskapur frá þeim er mikill. Þessi hugsun mun aldrei bjarga jörðinni né loftslagi hennar. Horfa þarf heildstætt á hvern vanda og finna lausnir samkvæmt því. Hér á landi er enn næg vatnsorka og ekki fyrr en hún þrýtur sem við ættum að horfa til vindorkunnar, þ.e. ef ekki verður búið að banna slík orkuver þá.

Ef málið væri ekki svona alvarlegt, ef stjórnmálamenn væru ekki að fórna meiri hagsmunum fyrir minni, fórna náttúru landsins og lífsskilyrðum landsmanna, væri þetta auðvitað bara GRÍN.

Blekkingar á blekkingar ofan

Þá er yfirferð umhverfisráðherra um landið hafin. Ferð til að sá sem mestum blekkingum í huga fólks, svo liðka megi fyrir stórmengandi og algjörlega óafturkræfum vindorkuverum. Þar skiptir ekki sannleikurinn máli, einungis blekkingar.

Fyrst þegar ráðherra kynnti skýrslu starfshóps síns, fann hann það út að Ísland væri 30 til 50 árum á eftir öðrum þjóðum í nýtingu vindorkunnar. Þó er ekki orð um þá fullyrðingu ráðherrans í sjálfri skýrslunni. Nú nefnir hann að staðsetning vindorkuvera skipti mestu máli og vissulega má segja að staðsetning hafi komið fram í skýrslunni. Engin afstaða var þó tekin til þess máls í henni, frekar en öðrum atriðum. Og fráleitt að segja að staðsetning eigi einhvern stórann hlut í afurð stýrihópsins.

En þetta skiptir þó minnstu máli. Að við séum á eftir öðrum þjóðum í nýtingu vindorkunnar gefur okkur þann kost að læra af mistökum annarra. Um staðsetninguna þarf vart að ræða, enda vart til sá blettur á Íslandi þar sem vindorkuver mun ekki sjást, hvort heldur er frá byggð eða einstökum náttúruperlum okkar. Mun í öllu falli rýra okkar fallega land og rýra þá stoð hagkerfis okkar sem við köllum ferðaþjónustu.

Það sem mestu skiptir í umræðunni um vindorkuver er hvort vindorka sé hrein og afturkræf. Hvorugt stenst skoðun. Vindorkuver er mjög mengandi orkukostur. Augljóslega er sjónmengun þeirra mikil,  örplastmengun frá þeim er gífurleg, skaðlegar gastegundir eru mjög miklar, olíumengun er viðvarandi, auk þess sem rekstrakostnaður þeirra er mun meiri en vatnsorkuvera. Þá má ekki gleyma þeirri staðreynd að vindorkan er mjög óstöðug, jafnvel svo að uppsett afl þeirra þarf að vera 60 - 70% hærra en nýtanleg orka, Og landsvæðið sem vindorkuver þarf til rekstrar er allt að 90% meira en landsvæði fyrir vatnsorkuver, með uppistöðulóni. Það er ekki með neinum hætti hægt að réttlæta vindorkuver, meðan vatnsorka er í boði.

Ég er enn að velta fyrir mér fullyrðingu ráðherrans um 30-50 árin. Hvernig hann komst að þeirri niðurstöðu, þrátt fyrir að ekkert hafi verið um það rætt í sjálfri skýrslunni.

Ef við skoðum söguna, þ.e. beislun vinds til raforkuframleiðslu, kemur í ljós að fyrsta vindtúrbínan var reist fyrir 136 árum síðan, af Charles F Brush. Þetta var nokkuð stórt fyrirbæri en orkuframleiðslan lítil. Þetta þróaðist þó upp í að farið var að framleiða litlar vindtúrbínur við sveitabæi og náðu nokkrar slíkar að komast hingað til lands. Þær voru vægast sagt óstöðugar og varla hægt að treysta á þær á neinn hátt.

Það var svo Palmer Cosslett Puttman sem fyrstur kom fram með vindtúrbínu sem hafði yfir 1 MW uppsett afl. Má segja að það hafi verið upphafið af þeirri þróun sem nú á sér stað. Þetta var fyrir 82 árum síðan. Þessi vindtúrbína Puttmans gekk þó ekki nema um 1000 tíma, þar til spaðarnir rifnuðu af henni og þar með lauk þeirri tilraun.

Næstu fjörutíu ár þar á eftir skeði ekkert í nýtingu vindorkunnar, utan auðvitað til þurrkunar á þvotti. Það er því ekki nema um 42 ár síðan byrjað var fyrir alvöru að virkja vind til raforkuframleiðslu. Því skítur nokkuð skökku við að ráðherra telji okkur vera allt að 50 árum á eftir öðrum þjóðum í nýtingu vindorkunnar.

En blekkingaleikur á ekkert skylt við staðreyndir. Þar gilda allt önnur lögmál. Sem dæmi um blekkingaleikinn, utan þess sem að ofan er talið, má nefna hvernig orðræðan er. Það er talað um vindmillur og vísað þar í litlar og sætar kornmillur á örkum Hollands og fleiri ríkja. Allar aðrar þjóðir gera greinarmun á vindmillum og vindtúrbínum, enda eðli þeirra gjör ólíkt og stærð, umfang og sjónmengun fjarri því sambærileg. Þá er gjarnan talað um vindlundi, eða vindgarða, þegar blekkingum er haldið fram. Þetta á ekkert skylt við lundi eða garða, heldur er um að ræða risastór vindorkuver sem taka yfir stór og mikil landflæmi. Afturkræfni er gjarnan nefnd í þessum blekkingum, en fráleitt er að skila aftur viðkvæmu hálendinu til sama vegar, þegar vindorkuverið hefur lifað sína daga. Jafnvel þó lagt yrði í þann gífurlega kostnað að brjóta upp og eyða undirstöðum vindtúrbínanna og fjarlægja allt það sem fylgir hverju slíku mannvirki, mun taka landið sjálft hundruð ára að verða samt aftur. Að ekki sé talað um þá gífurlegu losun co2 við slíka hreinsun.

En, eins og áður hefur komið fram, blekkingarleikur á ekkert skylt við staðreyndir. Hitt er alvarlegra, þegar ráðherrar ganga fram fyrir skjöldu og stunda slíkan blekkingaleik fyrir mis gæfulega ævintýramenn, gjarnan erlenda. Síðast þegar stjórnmálamenn og stjórnvöld stunduðu slíkan blekkingaleik fór landi nánast á hausinn og fjöldi fjölskyldna lenti á vergangi. Og enn á að fórna landi og þjóð!

 

Staðsetningin helsta álitamálið

30 til 50 árum á eftir ...

Skýrsla starfshóps umhverfis og iðnaðarráðherra um nýtingu vindorku var opinberuð við mikla athöfn síðasta miðvikudag. Ráðherrann var ekki lengi að sjá kjarna skýrslunnar, "Ísland 30 til 50 árum á eftir öðrum þjóðum". Svo mörg voru hans orð. Reyndar kemur þetta hvergi fram í sjálfri skýrslunni, en hvað með það. Frasinn er góður að mati ráðherra. Og forsætisráðherra hamrar síðan járnið í fréttum á ruv, þar sem hún hræðir okkur landsmenn með miklum komandi sköttum, takist ekki að minnka hér losun co2 út í andrúmsloftið, en mat þeirra allra heilögustu í Brussel er að okkur gangi það frekar illa.

Aðeins um skýrsluna, eða kannski öllu heldur bókina. Þar kemur fátt fram. Í skipunarbréfi starfshópsins kemur fram hvaða atriði skuli skoðuð. Þessi atriði eru talin upp aftur og aftur, án neinnar niðurstöðu. Greinilegt að hópurinn þorði hvorki að segja af eða á eð nokkurn skapaðan hlut. Þó má segja að ef skýrslan er grannt skoðuð, að nýting vindorku hér á landi sé vart gerleg. Í lokaorðum kristallast kjarkleysi hópsins til að taka afstöðu til málsins, en þar segir m.a.: 

"Starfshópurinn telur brýnt að stjórnvöld setji skýra stefnu um hagnýtingu vindorku, óháð
því hvort hún falli undir lög 48/2011 um rammaáætlun eða ekki. Vel útfærð og formlega
samþykkt heildarstefna myndi án vafa geta myndað skýran ramma fyrir alla þá aðila,
opinbera sem einkaaðila, sem vinna að málefninu og getur stuðlað að sátt".

Frekar þunnur endir á langri bók, svo ekki sé meira sagt.

Ráðherra umhverfis og auðlindamála telur hins vegar skýrsluna mikið afrek. Eins og áður segir gat hann lesið úr henni að við værum langt á eftir öðrum þjóðum í nýtingu vindorkunnar, auk þess sem hann taldi skýrsluna vera kjörna til að vinna frekar að framgangi vindorkuvera hér á landi. Allir vita hvar hugur ráðherrans liggur í því efni. Kannski einhverjir hagsmunir fyrir hann, svona eins og suma kollega hans. 

Það er stundum sagt að við Íslendingar viljum alltaf finna upp hjólið, aftur og aftur. Þetta hefur á stundum leitt þjóðina í mikla eymd. Skemmst að minnast bankahrunsins, á þessari öld en hugsa má lengra aftur í tímann, jafnvel aftur til þrettándu aldar, til að sjá hversu vitlausir við erum. Að vera 30 til 50 ár á eftir einhverjum öðrum gefur þann kost að læra af mistökum þeirra. Svo er með nýtingu vindorkunnar. Við getum lært af mistökum þeirra sem eru komnir svo langt fram úr okkur á því sviði. En nei, íslensk stjórnvöld vilja ekki læra, þau vilja finna upp hjólið!

Orðum fylgir ábyrgð. Það er háalvarlegt mál þegar ráðamenn þjóðarinnar lofa einhverju sem ekki er hægt að standa við, sér í lagi í samskiptum við aðrar þjóðir. Ísland gerðist aðili að Kyoto bókuninni og hefur fylgt þeim þjóðum eftir sem að henni komu í markmiðum að minnkandi losun co2 út í andrúmsloftið. Markmiðum sem allir vita að ekki verður náð. En okkar forsætisráðherra bætti um betur á einum þeirra funda sem þjóðhöfðingja flugu til og lofaði að Ísland yrði kolefnislaust árið 2040 og að árið 2030 yrði samdrátturinn kominn í 40%. Hins vegar er talað um 30% minni losun meðal annarra þjóða og það markmið er víst í húfi, hjá okkur. Náist það ekki munum við þurfa að greiða háar upphæðir fyrir kolefniskvóta, af einhverjum sjóðum sem eru á höndum ESB. Strax í upphafi var séð að þessu markmiði yrðu vart náð og alls ekki hér á landi, þar sem orkuskipti til húshitunnar hafði þegar farið fram og ekkert tillit tekið til þess. Þetta er sú orkunotkun sem vegur hæst í almennri orkunotkun og algjörlega galið að ekki skuli tekið tillit til þess. Þá er spurning hvaða áhrif á þessa útreikninga háu herranna í Brussel, sala slíkra kvóta úr landi hafa. Þurfum við að kaupa kolefniskvóta erlendis frá, vegna þess að orkan okkar er sögð vera framleidd með kjarnorku og kolum?

Það er ekki tilviljun að forsætisráðherra bryddar upp á þessu malefni í fréttum. Helstu rök vindbaróna fyrir að leggja land okkar undir slíkan óþrifnað sem vindorkuver eru, er einmitt skuldbinding okkar til kolefnisjöfnunar. Þeir hafa þó vit á að nefna ekki kolefnisleysi, eins og ráðherra, enda slíkt með öllu ófært.

Vindorkan hefur verið nýtt erlendis um nokkurn tíma, 30 til 50 ár að mati orkumálaráðherra, en staðreyndin er að nýtingin á sér mun lengri tíma. Þó við förum nú ekki aftur til miðalda, þegar vindur var látinn knýja kornmillur, hefur vindur til raforkuvinnslu verið þekktur um langa tíð. Smárellur á sveitabæjum var víða þekkt, jafnvel hér á landi. Seinna fóru stærri mannvirki að sjást erlendis, þó hér væri þróun hæg. Það sem kannski veldur er að við þurfum ekki vindorkuver, ólíkt ýmsum öðrum þjóðum. Við höfum nægt vatn og vatnsorkuver hefur alla yfirurði yfir vindorkuna. Stöðugleiki vindorku er mjög lítill, jafnvel svo að setja þarf upp meira en helmingi meira uppsett afl en það sem nýtist. Það eitt og sér gerir vindorkuna óhagstæðari en vatnsorkuna. Landsvæði sem þarf fyrir vindorkuver er margfalt meira en fyrir vatnsorkuver, að miðlunarlónum meðtöldum.

Að bera Ísland saman við þjóðir eins og Danmörk, þar sem engin virkjanleg á rennur, er fráleitt. Vindorkuver geta undir einstökum tilfellum verið réttlætanlegar, svo sem á eyjum og svæðum þar sem enginn annar hreinorkugjafi er til staðar. Reyndar er langt seilst að kalla vindorku hreinorku. Liggur nærri olíuorkuverum að hreinleika og mun óhreinni en gasorkuver. En það er efni í annan pistil. Seinna.

Ísland 30 til 50 árum á eftir

Fótboltavellir og vindtúrbínur

Það er nokkuð absúrd þegar ESB ætlar að leggja bann við notkun innfylliefna á gervigrasvelli, vegna örplastmengunar, en á sama tíma styrkja stórkostlega uppsetningu vindorkuvera. Fátt eða ekkert er eins örplastmengandi og spaðar vindtúrbína.

Það er sjálfsagt mál að sporna við örplastmengun og vel getur verið að innfylliefni á gervigrasvelli sé þar eitthvað sem þarf skoðunar við. En mesti áragur næst þó alltaf þegar stærstu orsakavaldarnir eru teknir úr notkun. Þar tróna vindtúrbínur yfir flestu eða öllu öðru, þegar að örplastmengun kemur.

Meðan ESB styrkir byggingu vindorkuvera, er trúverðugleiki þess í baráttu við örplastmengun hjómið eitt.

Bann á örplasti nær til 197 gervigrasvalla