"Ekki bæði sleppt og haldið"

Loks ratast fjármálaráðherra rétt orð af munni, smá glæta í hennar málflutningi. Auðvitað kalla orkuskiptin á frekari nýtingu náttúruauðlinda og auðvitað veldur slík nýting raski. Hitt er svo annað mál hvaða auðlindir eigi að nýta, bæði með tilliti til rasks á náttúrunni en kannski ekki síður með tilliti til þess hversu miklu það rask skilar þjóðinni til hagsbóta.

Vatnsorka og jarðhiti eru orkugjafafar sem gefa stöðuga og trygga orku og valda til þess að gera litlu raski á náttúrunni. A.m.k. ef reiknað er út frá hagnaði versus skaði á náttúru. Vindorkan er hins vegar bæði óstöðug og veldur mjög miklum skaða á náttúrunni. Þar má hellst nefna mjög mikla sjónmengun, sem væntanlega mun gera útaf við brothættan ferðaiðnaðinn, örplastmengun sem þegar hefur verið staðfest að er mjög mikil frá vindtúrbínum og er þar vart á bætandi fyrir náttúruna. Margt fleira má telja gegn vindorkunýtingu sem of langt mál er að telja nú.

Því ættum við að láta nýtingu vindorkunnar bíða um stund. Kannski mun tæknin til þeirrar nýtingar batna með öðrum aðferðum en nú eru notaðar. Núverandi tækni er ekki hægt að bæta.

Þá fer ráðherra aðeins inn á stofnun þjóðarsjóðs. Eitthvað kunnuglegt? Jú, vissulega hefur þetta heyrst áður. Það er gott að leggja til hliðar, ef geta er til þess. En betra er þó að greiða skuldir fyrst. Það hefur ríkisjóð reynst erfitt, sama hvaða stjórn er við völd.

Talandi um þjóðarsjóð þá er sennilega einungis ein þjóð í heiminum sem hefur tekist að byggja sér slíkan sjóð,  svo einhverju nemi. Það eru auðvitað Norðmenn. Þeir nýttu ævintýralegan gróða af vinnslu og sölu jarðefnaeldsneytis til uppbyggingar þessa sjóðs. Settu um hann strangar kröfur um úttekt, þannig að hann óx og dafnaði. Nú er sagan hins vegar önnur. Farið er að greiða úr sjóðnum á sama tíma og innkoman hefur minnkað verulega. Þar kemur einkum til röng orkustefna Norðmanna, orkustefna sem íslenskir stjórnmálamenn og ráðherrar eru svo æstir í að taka upp. Hætt við að erfitt reynist að byggja upp slíkan þjóðarsjóð, fái sú stefna ráðið.

"Ekki bæði sleppt og haldið" segir ráðherra og er þá að tala um orkuskipti versus orkunýtingu. Þennan frasa má einnig nota yfir hugmyndir um stofnun þjóðarsjóðs. Það verður ekki bæði sleppt og haldið þar heldur.

Þjóðarsjóð er ekki hægt að stofna ef valin er röng orkustefna.

Orkuskiptin kalla á nýtingu og rask á náttúru

Undarlegur málflutningur forstjórans

Það er undarlegur málflutningur forstjóra Landsvirkjunar. Talar um leka milli raforkukerfa.

Alþingi samþykkti, illu heilli, að gerast aðili að orkustefnu ESB. Þetta var gert með samþykkt þriggja  svokallaðra orkupakka, þ.e. safn laga og reglna sem sambandið setur upp, og í raun er farið að vinna samkvæmt orkupakka 4 hér á landi, þó Alþingi hafi ekki fengið að ræða þann pakka eða samþykkja.

Orkustefna ESB byggir á frjálsum viðskiptum með orku og frjálsu flæði hennar yfir landamæri. Við samþykkt op1, árið 2003, var Alþingi í raun að samþykkja að hér skyldi einnig gilda frelsi á markaði um orku. Fyrstu kynni almennings af þessu "frelsi" var að orkureikningum fjölgaði, þar sem op1 krafðist þess að skilið skyldi á milli framleiðslu, flutnings og sölu orkunnar. Þar með var lagður grunnur að frelsi með sölu orkunnar okkar, ekki bara hér innanland, heldur einnig milli landa. Enn er þó ekki komin tenging á okkar raforkukerfi til annarra landa, sem betur fer, þannig að í  raun er þetta frelsi einungis um sölu hér á landi.

Þetta segir að ekki megi gera skil á milli notkunar heimila og stóriðjunnar. Frelsið um söluna er ekki og má ekki vera með neinum höftum. Ef útlit er fyrir skort ber framleiðendum að framleiða meira og ef flutningur kerfisins er ekki nægur ber að bæta það. Og ef einhver vill leggja héðan raforkustreng til annarra landa, til að flytja orkuna okkar úr landi, ber Alþingi að samþykkja þá bón. Þessi atriði öll voru kyrfilega áréttuð í op3.

Þetta veit forstjórinn, en samt velur hann að koma fram með einhvern bull málflutning, eitthvað moð. Ekki er ástandið betra á löggjafasamkundunni okkar. Þar liggur fyrir frumvarp stjórnvalda sem mun sannarlega brjóta í bága við orkustefnu ESB, sem sama samkunda samþykkti fyrir hönd landsmanna fyrir rétt rúmum tuttugu árum síðan!

Ef það er vilji forstjórans og ef það er vilji Alþingis, að heimili landsins fá forgang að orkunni okkar er ekki nema eitt í stöðunni. Reyndar mjög einfalt að fara þá leið. Það er að segja upp samstarfi um orkumál við ESB, gegnum EES samninginn. Þannig fær ríkið aftur yfirráð um hvernig orkunni skuli ráðstafað og þannig fær forstjórinn aftur afsökun fyrir því að slugsast við að framleiða næga orku fyrir landið. Eins og staðan er í dag er víst að öll viðleitni til að stjórna því hver fær orkuna okkar til afnota, mun lenda fyrir dómstólum og ríkið mun tapa því máli. Slíkt verður ekki liðið meðan við höldum okkur við að láta stofnanir undir ESB stjórna markaðnum hér.

Grundvallarstefna ESB, sem við höfum tengt okkur við gegnum EES samninginn er fullt frelsi með sölu orkunnar. Þar skal markaðurinn einn ráða.

Er ekki komið nóg? Er ekki kominn tími til að vakna?

Varar við leka á milli orkumarkaða

Að bjarga náttúrunni með því að fórna henni

Nú er svo komið að stjórnvöld eru að fara að fórna enn frekar auðlindum okkar. Til stendur að hleypa inn í landið erlendum auðjöfrum, til að virkja vindinn. Auðvitað var vitað að svo myndi fara, sumir ráðherrar hafa af því beinan hag en aðrir eru svo auðtrúa að þeir halda að þeir séu að bjarga jörðinni frá steikingu. Það má segja að þeir ráðherrar sem hafa persónulegan hag af þeim áformum lýsi einungis innræti þeirra, að sú hugsun að hver sé sjálfum sér næstur sé þeirra mottó. En það er önnur saga, saga sem ekki er við hæfi að aumur bloggari sé að skrifa um. Þar gætu svokallaðir rannsóknarblaðamenn komist í feitt, ef þeir nenna. En kannski hugsa þeir frekar um ríkisstyrkinn, að hann sé þeim mikilvægari en sannleikurinn.

Hitt er öllu verra þegar æðstu menn þjóðarinnar telja sig vera að bæta heiminn með því að gera hann verri. Að þeir telji að stórmengandi vindorkuver, í okkar tæru náttúru, muni skipta þar sköpum. Við erum komin á hættulega braut þegar svo er komið og víst að þá á sjálfstæðið ekki langa lífdaga eftir. En þar er auðvitað engum um að kenna nema okkur kjósendum. Við höfum valið, stjórnmálamenn eru í vinnu hjá okkur en ekki öfugt. Það var vel vitað hvert stefndi fyrir síðustu kosningar, atkvæðin um innleiðingu op3 gat sagt okkur hverja við ættum ekki að kjósa. Þó fór það svo að flest atkvæðin fóru til þeirra sem að þeim gjörningi stóð. Sá á kvölina sem á völina.

Ég hef ritað mörg blogg um vindorkuver og vindtúrbínur og ætla ekki að gera það nú. Hins vegar ætla ég aðeins að rita um veðurfar. Það er nefnilega svo að þegar kólnar á jarðkringlunni þá kólnar í veðri og ef hlýnar þá hlýnar einnig í veðri. Þetta er eitt af því sem flestir geta verið sammála um. Og vissulega hefur hlýnað nokkuð frá lokum litlu ísaldar, þó enn sé nokkuð í að hitastig jarðar ná því sem hæst hefur orðið, frá lokum síðustu ísaldar, fyrir um 11 - 12 þúsund árum síðan. Reynda erum við enn á ísaldartímabili í jarðsögulegu tilliti, en það er önnur saga.

Ætíð þegar hlýnar á jörðinni hafa framfarir og framþróun orðið. Þegar aftur kólnar verður síðan afturkippur, stundum verulegur eins og á sjöttu og sjöundu öld og svo aftur 13. til 18. öld. Einhvern veginn hefur manninum tekist að komast gegnum þessar sveiflur á veðurfarinu, lifði jafnvel af síðustu ísöld, þó tæpt hafi verið. Sagan segir okkur það að erfiðustu tímabil mannsins, á þeim stutta tíma sem hann hefur gist jörðina, eru kuldatímabilin. Kuldinn er okkur mun verri en hlýindi. Undir lok litlu ísaldar og eftirhreytum hennar, var vart orðið lífvænt hér á landi. Þó er vitað að akuryrkja var stunduð hér í stórum stíl fyrst eftir landnám, á mun stærra svæði landsins en nú telst hagkvæmt að yrkja jörðina til korns.

Það er ekki hitinn sem drepur fólk heldur kuldinn. Um miðjan áttunda áratug síðustu aldar voru kuldar nokkuð miklir. Svo miklir að vísindamenn töldu að jörðin stefndi í ísöld. Þá voru allir fréttamiðlar fullir af fréttum af fólki sem lést vegna kulda, Nú eru einungis færðar fréttir af þeim örfáu sálum er látast að hita á hverju ári. Jafnvel gert meira úr þeim fréttum en tilefni er til. Ekki eru fluttar fréttir að andlátum vegna kulda, þó vitað sé að þau eru mun fleiri.

Í sumar er leið var frekar lítið um hitabylgjur á jörðinni. Þó voru fréttastofur nokkuð duglegar við að tala um tilvonandi hitabylgjur, en síðan lítið meira. Þó var eitthvað í fréttum um mikla hitabylgju í Peking, en hún stóð víst ekki nema í tvo daga. Sumarið núna á suðurhvelinu hefur sjaldan verið kaldara. Nú er hins vegar búið að vera mikill kuldi í Peking og reyndar um gjörvalla austur Asíu. Lítið hefur heyrst frá því í fréttum ekki frekar en miklum kuldum um norðanverð Bandaríkin og Kanada. Eina sem heyrst hefur er að þessir kuldar stafi af hlýnun jarðar. Er hlýnunin þá vegna kulda?

Forsætisráðherra okkar ætlar þó að kippa þessu í liðinn. Nú skulu þessar sveiflur í veðurfar stöðvaðar, hvað sem hver segir. Ekki er þó vitað hver kjörhiti jarðar er og því ekki hægt að segja til um hvert markmiðið eigi að vera né hvernig því skuli náð. Það virðist vera sama hversu margar ferðir erlendis hún flýgur, í nafni kolefnisleysis, henni hefur ekki tekist að finna svarið. Samkvæmt hennar orðum erum við þó farin að steikja jörðina, sem er auðvitað slæmt.

En þetta er ekkert grín. Það hefur hlýnað, um það þarf ekki að rífast. Hvort sú hlýnun heldur áfram eða hvort kólnar aftur er auðvitað ekki vitað. Við skulum vona að ekki kólni aftur. Það er enn fullt af fólki sem man hvernig vetur voru hér á sjöunda, áttund og fram á níunda ártug síðustu aldar og fæstir vilja fá slíkt veðurfar aftur. Þó var það kuldaskeið einungis hálfdrættingur á við þá kulda sem voru þegar fyrstu alvöru mælingar hófust, seinnihluta nítjándu aldar og fyrsta áratug þeirrar tuttugustu. Þegar hafís var hér landlægur á hverjum vetri og sum sumur. Þegar hafís umlukti allt landið og hægt var að ganga milli Akraness og Reykjavíkur á ís. Þannig veðurfar er notað sem viðmið um hvort hlýnað hefur á jörðinni og það verður bara að segjast eins og er að til allrar guðs blessunar gerðist það. Verra hefði verið ef farið hefði á hinn veginn.

En forsætisráðherra vill frekar kulda en hlýindi. Og hún telur sig vera megnuga til að ráða því. Í því skyni ætlar hún að fórna íslenskri náttúru. Hún skilur ekki plottið. Henni til fróðleiks þá er útilokað að bjarga náttúrunni með því að fórna henni. Slík hugsun er ekki bara galin, heldur svo fjarstæðukennd að hvert hugsandi mannsbarn ætti að sjá það. Vindorkuver er slík fórn á náttúrunni að engu tali tekur. Þegar lögð eru að jöfnu kolaorkuver við vindorkuver hefur kolaorkuverið vinning að öllu leyti nema einu, co2. Og rörsýn stjórnmálamanna telur enga aðra mengun skipta máli, jafnvel þó vitað sé að co2 er eitt af lífskilyrðum jarðar. Á mesta gróðurtímabili jarðar var magn co2 í andrúmslofti margfalt á við það sem nú er, enda er garðyrkja vart talin möguleg hér á landi nema með því að dæla því loftefni inn í gróðurhús.

Í öllu falli þá verður náttúrunni ekki bjargað með því að fórna henni.

 

Sagan kennir okkur

Nú er hafið fjórða eldgosið á Reykjanesinu, á þrem árum. Það hófst með miklum krafti en þegar þetta er skrifað hefur dregið verulega úr því. Óhemju magn hraunelfu hefur skilað sér upp á yfirborðið á ótrúlega skömmum tíma.

Nú, sem fyrr, var fyrirvari gossins lítill sem enginn. Þetta virðist einkenna eldgos á þessu svæði, jarðvísindamenn hafa ekki þekkingu til að segja til um gos, þó þeim hafi tekist nokkuð vel að staðsetja þau, svona að vissu marki. Þekking íslenskra jarðvísindamanna er þó talin ein sú besta í heimi, en náttúran lætur slíkt ekki glepja sér sýn.

En sagan kennir okkur og vissulega má draga lærdóm af þessari sögu jarðelda á Reykjanesi síðustu þrjú ár. Jörð skelfur illilega, landris verðu mikið og á það til að hlaupa milli staða, jarðfræðingar eru á tánum. Síðan dregur úr skjálftum og landrisi, jarðfræðingar róast og fara jafnvel að ýja að því að atburðum sé lokið í bili. Þá gýs. Annað sem má læra er að gosin virðast eflast með hverju gosi.

Það ætti því að vera auðvelt fyrir almannavarnir að gera rýmingaráætlanir. Meðan jörð skelfur er lítil hætta, meðan land rís er lítil hætta. Hins vegar þegar dregur úr landrisi og skjálftum, þarf að fara að huga að rýmingu og þegar jarðfræðingar róast er komið skýrt merki um að tímabært sé að rýma svæði. Því stærri svæði sem gosum fjölgar.

„Þurfum að endurskoða okkar rýmingarvinnu“

Íslensk orkustefna eða orkustefna ESB

Landsvirkjun var stofnuð um miðjan sjöunda áratug síðustu aldar. í tengslum við stórhuga áform um rafvæðingu landsins. Til að svo mætti verða, þurfti stórann kaupanda sem keypti jafna og mikla orku. Þannig kom stóriðjan til landsins. Við stofnun Landsvirkjunar var búin til stefna um fyrirtækið, samhliða orkustefnu fyrir Ísland, stefnu sem gilti allt til ársins 2003, er breytingar urðu á. Í stuttu máli var sú stefna um að hér skildi ávallt almenni markaðurinn vera í forskoti orkunnar og þegar fram liðu stundir átti orka til almenning að endurspegla kostnað við framleiðsluna. Þ.e. að eftir því sem Landsvirkjun tækist að greiða niður sínar skuldir og eflast, ætti orka til almennings að lækka.

En svo kom EES til sögunar. Sá samningur var mjög gagnrýndur af mörgum en þó náðist samkomulag minnsta mögulega meirihluta á Alþingi til samþykktar hans. Einkum fyrir þau loforð að hér yrði aldrei látið af hendi helstu auðlindir okkar og aldrei skildi samþykkja nokkra þá reglugerð eða nokkur þau lög sem gengju nærri stjórnarskránni. Þetta breyttist fljótt og nú svo komið að svokallaðir "háttvirtir þingmenn" sjaldan með stjórnarskrá í huga, hvað þá auð landsins.

Sjö árum eftir að Alþingi hafði samþykkt aðild að EES samningnum kom fyrsti orkupakki ESB til samþykktar. Fjórum árum síðar var hann samþykktur af Alþingi, eða árið 2003. Þar með var búið að afsala sjálfstæði þjóðarinnar yfir einni helstu auðlind hennar, orkuauðlindinni.

Fyrsti orkupakkinn var grundvallar breyting fyrir land og þjóð í orkumálum. Hann gerði að engu þá stefnu sem mörkuð hafði verið við stofnun Landsvirkjunar, orkustefnu landsins. Eitthvað merkasta plagg sem Alþingi hefur samþykkt og sýndi stórhug samfara rétt þjóðarinnar til nýtingar auðlinda sinna á sem bestan og hagkvæmasta hátt hátt, ásamt því að tryggja þjóðinni sjálfri ódýra og trygga orku. Nú skildi markaðslögmálið ráða. Orkumál Íslands skyldu nú hlíta reglum EES svæðisins og innri markaði ESB. Það fyrsta sem við landsmenn fengum að kynnast var fjölgun reikninga vegna orkunnar sem við keyptum. Samkvæmt 1. pakkanum skildi aðgreind framleiðsla, flutningur og sala orkunnar. Íslenskri orkustefnu var skipt út fyrir orkustefnu ESB! Grunnurinn undir einkavæðinguna var lagður!

Annar orkupakkinn var um flutning á raforku milli landa, þvert yfir landamæri. Þarna tókst að skilgreina Ísland sem "einangraðan og lokaðan markað". Því má segja að orkupakki 2 hafi í raun haft lítil áhrif hér á landi en viss sigur að ná fram þeirri skilgreiningu að við værum í raun utan þessa kerfis.

Síðan kemur orkupakki 3. Þá sögu ættu flestir að þekkja. Mjög mikil andstaða var við þann pakka á Alþingi, þó í raun einungis einn stjórnmálaflokkur hafi staðið þar vörð þjóðarinnar. Flestir aðrir stjórnmálaflokkar létu sér þetta í léttu rúmi liggja, eða réttara sagt fulltrúar þeirra á Alþingi. Enginn efi er að ef allir þingmenn hefðu kosið samkvæmt stefnu sinna stjórnmálaflokka í því máli, hefði op3 verið kolfelldur á þingi. En þingmenn kusu heldur að fara gegn stefnu sinna flokka, fara gegn þjóðinni. Þessi orkupakki var alger grundvallar breyting á orkustefnu ESB og EES. Stofnun sérstakrar stofnunar, ACER, er skildi sjá um að allir færu eftir þessari sameiginlegu orkustefnu ESB. Flutningur orku milli landa var sett alfarið í hendur þeirrar stofnunar. Svo má ekki gleyma því sem þáverandi utanríkisáðherra taldi svo ofboðslega nauðsynlegt, aukinn aðskilnað framleiðslu, flutning og sölu orkunnar, fyrst og fremst með aukinni markaðsvæðingu. Það sem þó var verst fyrir okkur landsmenn var að með samþykkt orkupakka 3 var afsalað þeirri skilgreiningu sem orkupakki 2 hafði tryggt okkur, að við værum lokaður og einangraður markaður. Þar með vorum við búin að missa endanleg ráð yfir orkunni okkar.

Orkupakki 4 hefur ekki enn verið samþykktur af Alþingi, enda svo sem engin þörf á Því. Þar sem sá orkupakki hafði þegar tekið gildi innan ESB er við samþykktum orkupakka 3, má segja að Alþingi hafi í raun verið að samþykkja orkupakka 4. Enda er orkustefna ESB samkvæmt orkupakka 4 og allar tilskipanir og gerðir sambandsins um orkumál samkvæmt honum. ACER starfar samkvæmt þeim orkupakka einnig.

Smá innsýn í þann pakka. Aukin völd ACER, tilskipun um orkunýtingu, tilskipun um græna orku, reglugerð um innri markað aukin, reglugerð um loftlagsgæði, stofnun eftirlitsstofnunar um samvinnu innan orkusambandsins og margt fleira. Nokkuð þekkileg orð, þegar horft er til umræðunni sem stjórnvöld viðhafa þessi misserin. Eru greinilega búin að samþykkja orkupakka 4, þó Alþingi hafi ekki fengið um það neitt að segja.

Og nú kemur fram frumvarp frá orkumálaráðherra, rétt eins og skrattinn úr sauðaleggnum, um að tryggja heimilum landsins trygga orku. Erum við þá ekki komin í hring? Hefði þá ekki berið betra að sleppa því að samþykkja orkupakka 3 og halda inni þeirri skilgreiningu að Ísland væri lokaður og einangraður orkumarkaður? Eða það sem hefði verið allra best, að sleppa því alfarið að ganga inn í orkukerfi ESB, strax í upphafi? Þá hefðum við haldið okkar framsýnu orkustefnu, er mörkuð var um miðjan sjöunda áratug síðustu aldar. Að betra hefði verið heima setið en af stað farið. Þá hefði ekki þurft að taka dýrmætan tíma ráðherrans til að semja frumvarp um sama efni, frumvarp sem, ef að lögum verður, mun verða lögleysa samtímis því að bókun 35 við EES samninginn hefur fengið samþykki Alþingis og reyndar vandséð að muni halda samkvæmt orkustefnu ESB! Reyndar fyrirséð, eins og fram hefur komið í fréttum, að látið verður reyna á þessa lagasmíð Gulla fyrir dómstólum. Þá mun reyna á hvort ACER eða þessi nýja eftirlitsstofnun ESB muni láta til sín taka.

Þessi lagasmíð Gulla, hver svo sem raunverulegur höfundur þess er, enda skiptir það minnsta máli, eru ólög. Ekki að innihaldið sé slæmt, heldur hitt að með afsali okkar yfir orkuauðlindinn ráðum við bara ekki lengur hver fær orkuna okkar. Alþingi hefur samþykkt að þar skuli markaður ráða og samkvæmt því eru þeir sem kaupa forgangsorku alltaf í forgangi. Veit ekki til að heimilin borgi fyrir forgangsorku, enda sennilega erfitt að halda nýtingu á þeim stöðugri og jafnri.

Þeir sem muna þá umræðu er var í samfélaginu fyrir samþykkt orkupakka 1 og ekki síður orkupakka 3, muna að við þessu var varað. Háværar varnaðarraddir voru um hvert stefndi, hverjar afleiðingar þess væru að ganga inn í orkustefnu ESB og auka þá samvinnu enn frekar. En ekki var hlustað.

Maður veltir nokkuð fyrir sér, þar sem áhugamál Gulla liggja mun frekar að því að hér rísi vindorkuver og það sem flest, en því hvernig heimilum landsins gengur, hvort þetta frumvarp sé til þess eins að slá ryki í augu fólks. Hann veit alveg að ACER mun ekki líða slík inngrip í orkumarkaðinn sem frumvarpið gerir. Hann veit einnig að eftir samþykki bókunar 35 við EES samninginn, munu þessi lög að engu verða. Samt heldur hann áfram með málið. Hver er ástæðan?

Í síðasta pistli mínum spurði ég hvort Gulli væri endanlega búinn að tapa sér og endaði hann á því hvort einhverju hefði verið að tapa. Þetta frumvarp hans nú ber ekki merki um að mikið vit sé í kolli hans og enn síður verður sagt um hans getu til að hugsa þegar orð hans um vindorkuna eru lesin. Þar leggur hann að jöfnu smá mannvirki við risastórar vindmillur og segir heilu sveitirnar svo illa farnar af veru stóriðju innan þeirra, að engu máli skipti þó þær séu fylltar af slíkum ófreskjum sem vindtúrbínur eru.

Er Gulli svona vitlaus eða er þetta eitthvað herbragð hjá honum? Er hann að spila með þjóðina, lofa henni tryggri orku, hvort sem hægt er að framkvæma það eða ekki, til þess eins að færa umræðuna örlítið frá sínu helsta hugðarefni, vindorkuáætlunum erlendra auðmanna. Hann hefur vissulega persónulegan hag af þeim áformum, rétt eins og sumir aðrir í ríkisstjórn.

Það er ekki undarlegt að sá flokkur sem lengst af hefur verið kallaður móðurflokkur íslenskra stjórnmála, sé að þurrkast út af þingi. Það er tap fyrir þjóðina. En meðan flokkurinn sjálfur getur ekki valið sér betri forystu er stefnan á einn veg, niðurávið þar til ekkert er eftir!

Frumvarpið ekki samið á skrifstofu Landsvirkjunar

Er Gulli nú endanlega búinn að tapa sér

Í dag kynnti Gulli pantaða skýrslu um nýtingu vindorku á Íslandi. Niðurstaðan kemur ekki á óvart, það sem kemur verulega á óvart er hversu skýrsluhöfundar virðast þekkja lítið til málefnisins.

Í einföldu máli eru tillögur skýrsluhöfunda þessar: 

Vindorkuver eiga að vera undir rammaáætlun, nema einhver vilji virkja utan rammans. Þá skal sá kostur "tekinn útfyrir rammaáætlun". Þetta segir að hér skal tekið upp villta vestrið í vindorkuframleiðslu. 

Vind skal frekar virkja þar sem landi hefur verið raskað. Þarna er í raun opnað á allt landið. Vissulega er það svo að sumir telja sig vera komna upp í óbyggðir þegar farið upp fyrir Ártúnsbrekkuna, en þeim til fróðleiks er blómleg byggð hringinn kringum landið. 

Skýrsluhöfundar gera mikið úr því að nærsamfélagið fái notið ávaxta vindorkunnar. Kannski þeir hafi lært þetta orðfæri út í Noregi, þar sem gjarnan heyrast slík loforð til að fá byggingaleyfi fyrir vindorkuver. Minna fer fyrir efndum, enda fráleitt að einhver arður myndist við virkjun vinds. Flest eða öll slík orkuver erlendis lifa á styrkjum þjóðríkja. Þó berjast þau í bökkum.

Ekkert er tekið á allri þeirri mengun sem vindorkuver láta frá sér. Reyndar reynt að gera lítið úr sjónmenguninni með ofangreindri tillögu um að reisa slík orkuver þar sem landi hefur verið raskað, sem aftur gefur skotleyfi á allt landið. Ekkert rætt um aðra mengun, s.s. gífurlegt magn örplastmengunar, SF6 gasmengun og olíumengun í jarðveg frá vindtúrbínum. Ekki er heldur lagt til að vernda svæði fugla, eins og arnarins, fálkans, rjúpunnar og þess fjölda farfugla er hingað kom eða hafa hér viðkomu. Þar er í raun allt landið undir.

En Gulli vill virkja, eðlilega. Hann á ágætis land undir eins og eitt vindorkuver. Kollegi hans í ríkisstjórn, Ási Daða. er heldur lengra kominn. Hann er tilbúinn að reisa vindmillur, hefur þegar útvegað öll tilskilin leyfi sveitarstjórnar í sinni heimabyggð. 

Það voru hins vegar ummæli Gulla, í kynningu á kvöldfréttum rúv sem urðu ástæða þessa pistils. Þar grípur hann áðurnefnda tillögu um hvar æskilegast sé að byggja vindorkuver og nefnir svæði þar sem háspennulínur liggja. Að lítil röskun yrði af því, þar sem háspennumöstur væru þegar til staðar. Honum til upplýsingar þá er hæstu línumöstur um 50 metrar á hæð og þykir mörgum nóg um. Vindtúrbínur eru hins vegar nokkuð hærri, eða fimm sinnum hærri. Það segir þó ekki alla söguna, því hagkvæmni vindtúrbína liggur í stærðinni, því stærri, því minna tap á rekstrinum. Nú er farið að framleiða vindtúrbínur sem eru 350 metra háar og farið að hanna slík tól sem ná upp í 450 metra hæð. Má því ætla að nýjustu og hagkvæmustu vindtúrbínurnar verð reistar hér, þegar brjálæðið hefst. Hæsta mannvirki á Íslandi er mastrið á Gufuskálum, 412 metrar á hæð og það snýst ekki. Hæstu byggingar eru turninn við Smáratorg og Hallgrímskirkja, vel innanvið 80 metrar á hæð.

Þegar ráðherra leggur að jöfnu línumastur sem er að hámarki 50 metra hátt við vindtúrbínu sem er frá 250 metrum á hæð og uppúr, með spaðahafi um eða yfir 200 metrum, spöðum sem snúast þegar vind hreyfir. Þá vissulega spyr maður hvort viðkomandi ráðherra sé endanlega búinn að tapa glórunni, eða var kannski engu að tapa?

Nærsamfélög hafi endanlegt ákvörðunarvald

84.000 fótboltavellir!

Aldrei hélt ég að ég ætti eftir að vitna til Heimildarinnar á þessu vefsvæði.

Eftir síðasta pistil minn vitna ég þó glaður til aðsendrar greinar er birtist á þeim miðli. Grein sem skrifuð er af norskum orkuráðgjafa til okkur íslendinga um þróun vindorkuvera í Noregi og áhrif þeirra. Þetta er varnaðargrein hans til okkar íslendinga sem allir ættu að lesa. Hvers vegna þessi grein birtist einungis á Heimildinni en ekki öðrum fjölmiðlum, verður fólk svo að spyrja sig sjálft. Víst er að hann hefur sent greinina til allra helstu fjölmiðla landsins, en kannski lestur greinarinnar skýri hvers vegna aðrir fjölmiðlar þegi. Það eru jú peningarnir sem tala, eða öllu heldur smá von um að einhverjir molar hrynji niður af gnægtaborðinu.

Þessi norski orkuráðgjafi heitir Sveinulf Vagen. Hann fer nokkuð vel yfir hvernig mál hafa þróast í vindorkumálum í Noregi, upphafið, loforðin og svikin. Ræðir um hvernig fjármögnun er háttað og hvert arðurinn fer. Hann útskýrir líka þróun orkuverðs vegna vindorkuframleiðslu og þar kemur fram það sem margoft má sjá í mínum fyrri skrifum, að vindorkuverum er útilokað að starfa á smáum orkumörkuðum og því nauðsynlegt að tengja slíka orkumarkaði stærri mörkuðum. Jafnvel norski orkumarkaðurinn er allt of smár til reksturs vindorkuvera. Hvað þá um okkar ofursmáa orkumarkað hér á landi. Þetta leiðir til hækkunar á orkuverði, svo miklar að fyrirtæki neyðast til að flytja starfsemi sína úr landi eða leggja hana niður. Rekstrargrundvöllur þeirra hrynur.

Það er þó lokasetning þessarar greinar Svenulf Vagen, "En því miður er skjótfenginn ríkulegur gróði mikið aðdráttarafl fyrir tækifærasinnaða fjármagnseigendur, banka og lobbíista, meðan sjálfbærar lausnir og eðlilegur afrakstur heilla minna", sem segir allt sem segja þarf.

Ég hvert alla til að lesa þessi aðvörunarorð Svenulf Vagen til okkar íslendinga. Vonandi er enn hægt að stöðva þessa þróun hér á landi. Við getum enn lært, það er enn hægt að stöðva þessa öfugþróun, en til þess þurfa landsmenn að vakna!!

 

Sloppin fyrir horn?

Nokkuð er síðan ég nöldraði hér yfir vindorkuverum og þeim hugmyndum um slík fyrirbrigði hér á landi. Nú skal örlítið bætt þar úr.

Vindorkuver í nágrannaríkjum okkar berjast nú í bökkum og stefna hraðbyr á hausinn. Metnaðarfullar áætlanir um stórkostlega uppbyggingu á risa vindorkuverum á hafi, hafa víðast verið lagðar niður. Ofaná þetta bætist síðan að nú eru vindorkuver farin að falla á tíma, eru orðin úrelt og búnaður slitinn.

Ástæðan fyrir lélegum rekstrargrundvelli vindorkuvera er auðvitað fyrst og fremst stuttur endingatími og tiltölulega umfangsmikill búnaður til framleiðslu hverrar orkueiningar, miðað við hefðbundin vatns, gas, kola eða kjarnorkuorkuver. Afskriftir þurfa því að fara fram á mjög stuttum tíma, sem gerir þennan orkukost mjög óhagkvæman. Því velja flest vindorkuver að setja sig í þrot þegar líða tekur að lokum. Til dæmis eiga Kínverjar stórann hlut í flestum vindorkuverum í Svíþjóð. Þar er stundað að láta þessi vindorkuver greiða háa vexti til móðurfélagsins. Eitt sinn kallaðist slíkt "hækkun í hafi" hér á landi og taldist lögbrot. Þetta tryggir hins vegar Kínverja frá því að kosta til dýrt niðurrif orkuveranna.

Annað atriði sem vegur þungt þegar kemur að óhagkvæmni vindorkuvera er að stundum blæs vindurinn en stundum velur hann að halda kyrru fyrir. Þar sem mesta vonin er að vindur haldi ferð sinni, eru gjarnan vinsælustu staðir til að setja niður vindorkuver. Því er svo komið að um norðanverða Evrópu er komin mikill skógur af vindtúrbínum, mis háum. Þegar blæs á þeim slóðum er því mikil orka framleidd, mun meiri en markaður er fyrir. Þá lækkar verð snarlega, þó við hér á Íslandi þættum það verð hátt. Svo aftur þegar vindur vill hvíla sig og halda kyrru fyrir, framleiða þessi vindorkuver litla sem enga orku. Þá hækkar orkuverð upp úr öllu valdi. Því er það svo að vindorkuverin framleiða orku þegar verð eru lægst en enga orku þegar verð er hæst! Ólíkt hefðbundnum orkuverum, sem framleiða jafna orku alltaf, sama hvernig viðrar.

Nú er svo komið að vindorkuver eru farin að komast á aldur, sum hver og fer þeim fjölgandi. Endingatími vindtúrbínu er talin vera allt að 25 ár, sem verður að teljast ansi skammur tími. Á þessum 25 árum fara a.m.k. tvenn sett af spöðum, jafnvel meira við sumar aðstæður. Oftast er það þó svo að þegar sett nr. tvö af spöðum hefur gufað út í loftið, í formi örplast, er ekki talið hagkvæmt að kosta til þriðja spaðasettið. Því er raun endingartími vindtúrbína styttri, jafnvel mun styttri þar sem álag á spaða er mikið, t.d. mikið ísaálag.

Fram til þessa hefur lítið verið gert til ábyrgðar vindorkuhafa um eyðingu úrgangs frá vindorkuverum. Nýlega hefur ESB þó samþykkt að 80% af úrgangi frá vindorkuverum skuli endurunnin. Hvernig það skuli gert er svo aftur annað mál. Endurvinnsla á spöðum vindtúrbína er nánast útilokuð, án enn meiri mengunar fyrir umhverfið. Einfaldast og sennilega besta lausnin er bara að urða spaðana, eins og gert hefur verið. Það er gott og gilt svo lengi sem nægt land er til. Reyndar má búast við að á einhverjum öldum muni spaðarnir eyðast upp í jörðinni. Hvort það verður í formi enn frekara örplasts eða einhverjum öðrum skaðlegum efnum, veit ég bara ekki. Hef hvergi fundið neitt um slíkt, þrátt fyrir víðtæka leit í netheimum. Því skal þó haldið til haga að eitt Bandarískt fyrirtæki gaf fyrir nokkru út að það tæki við slíkum spöðum til endurvinnslu. Þegar nánar var skoðað leifðu þeir listafólki að fá sér bita af spöðum til að búa til listaverk. Hin 99,999% gróf fyrirtækið í jörðu. Þjóðverjar hafa hins vegar valið aðra leið, efir tilskipunina. Þeir senda bara spaðana til Póllands og málið er dautt!

Það þarf engum blöðum um það að fletta að vindorkuver er mjög mengandi aðferð til raforkuframleiðslu. Fyrir utan augljósa sjónmengun og mengun við uppsetningu slíkra orkuvera, þá er mengun á rekstrartíma þeirra mjög mikil. Mikil þróun hefur orðið í framleiðslu vindtúrbína, en sú þróun er einungis á einn veg, uppávið. Lítil sem engin þróun er í búnaði, önnur en stækkun hans í samræmi við hækkun vindtúrbína og stærra vænghafs. Spaðar eru enn framleiddir úr trefjaplasti, enda fátt annað í boði og ekkert á skynsamlegu verði. Því eykst örplastmengun í sama hlutfalli og túrbínur stækka. SF6 gas er önnur mengun sem rakin er til vindorkuvera. Þetta gas hefur margfalt lengri endingartíma í andrúmslofti en t.d. co2, er talið jafn slæmt eða verra varðandi gróðurhúsaáhrif. Á þeim svæðum sem mest hefur verið byggt af vindorkuverum fer gildi þessa gas marktækt hækkandi og það beinlínis rakið til vindorkuvera. Fleira má telja sem mengunarvalda í rekstri vindorkuvera, læt nefna þriðja vandamálið sem virðist vera orðið mjög erfitt að komast hjá, en það eru olíulekar frá vindtúrbínum. Þessi olía mengar jarðveginn umhverfis túrbínurnar og mun smá saman síast út í jarðveginn. Þá verða vatnsból í hættu.

Fyrirsögnin á þessum pistli "Sloppin fyrir horn?" vísar auðvitað í það hvort við hér á landi séum sloppin fyrir horn í að fórna landinu undir vindorkuver. Hvort það nægi ráðamönnum að sjá að rekstrargrundvöllur fyrir rekstri slíkra orkuvera er ekki til staðar, jafnvel ekki þar sem orkuskortur er mikill og orkuverð hátt. Hvort ráðamenn séu loks farnir að átta sig á að vindorkan, í þeirri mynd sem hún er virkjuð í dag, er ekki umhverfisvæn, reyndar svo mengandi að jafnvel kolaorkuver mengar minna. Að vísu er lítil co2 mengun frá vindorkuverum en þess meira af mengun sem er enn verri og þekkist ekki frá kolaorkuveri. Ekki að ég sé að mælast til að slík orkuver verði bygg hér á landi, eigum enn næga vatns og hitaorku og þegar við komumst á þrot þar, má finna önnur minna mengandi orkuver en þau sem kynnt eru með kolum. Hugsanlega verður betri og minna mengandi aðferð þá komin til virkjunar vindsins.

Líklegast er þó, þar sem ráðherrar okkar, sumir hverjir, eiga beinan hag af því að vindorkuver verði reist hér á landi, muni staðreyndir skipta litlu máli fyrir þá. Að frekar verði unnið bakvið tjöldin að framgangi þess að fórna landinu undir vindorku. Að einn daginn sjáum við bara stóreflis vinnuvélar leggja hér vegi um fjöll og firnindi, svo reisa megi sem hæstu og flestu vindtúrbínurnar. Það fer enginn að reisa litlar og lágreistar vindtúrbínur, þegar hægt er að fá alvöru slík tól.

Því hærri því hagkvæmari, þar til allt hrynur!!

 

Áttatíu og eitthvað

Stórveldið Ísland sendi 80 og eitthvað fulltrúa til Dúbaí, þvert yfir hnöttinn. Þar stendur enn yfir ráðstefna sem kallast Cop28, eða 28 unda loftlagsráðstefna Sameinuðuþjóðana. Þá ráðstefnu sækja um 97.000 einstaklinga.

Hvers vegna sendum við bara 80 og eitthvað, af hverju ekki 180 og eitthvað eða 1080 og eitthvað. Við erum nefnilega svo öflug á heimsvísu, svo ofboðslega rík, nema kannski þegar kemur að grunnþjónustunni hér heima. Þá eru fáir aurar til. Á okkar ráðamenn er sko hlustað á erlendri grundu og ráð þeirra mikils metin. Enda ljóst að Ísland spilar lykilhlutverk þegar kemur að stjórnun veðurfarsins. Það má skilja á orðum fyrrum forseta vors, sem eitt sinn naut aðdáunar og trausts þjóðarinnar. 

Það er vísindalega sannað að skömmu eftir að lauf fara að gulna á trjám hér á landi, tekur að kólna í Evrópu og meir en það, það kólnar þá um allt norðurhvel jarðar! Því ættum við að vera dugleg að senda sem flesta ráðamenn okkar út í heim, sem lengst og sem oftast. Þannig gætum við hugsanlega frestað eitthvað banvænum kuldum í Evrópu og á norðurhvelinu, gætum hugsanlega lengt þann tíma sem laufin á trjánum okkar halda fallega græna lit sínum. Bónusinn væri að þessir ráðamenn gera þá ekkert af sér hér heima á meðan, meðan heimsbyggðin hæðist að þeim. 

Cop 28 er semsagt 28 ráðstefnan á jafn mörgum árum, þar sem heimsbyggðinni er færð sú frétt að jörðin eigi einungis örfá ár eftir til tortímingar, eða eins og forsætisráðherra okkar hafði sem lokaorð í sinni ræðu, suður í Dúbaí, steikingar jarðar.

Eitt skilur þessi ráðstefna eftir, sem margir hafa bent á en fáir viðurkenna. Þessar ráðstefnur snúa um eitt verkefni og aðeins eitt. Að færa peninga frá almenningi til valdra auðmanna. Sönnunin liggur svo skýr á borðinu að fáir geta efast. Forríkur forstjóri stærsta olíufyrirtækis Saudí Arabíu, háttsettur innan samtaka olíufyrirtækja þar syðra, nær með auð sínum að kaupa sig sem formann ráðstefnunnar! Hann hélt hjartnæma opnunarræðu á henni, þar sem hann fór stórum og þungum orðum um olíuvinnslu heimsins, taldi að þar mætti finna sökudólga. Ekki hafði hann yfirgefið höllina þegar hann, í viðtali eftir þessa hjartnæmu ræðu sína, fullyrti að notkun jarðefnaeldsneytis væri ekki skaðleg jörðinni, að engar vísindalegar rannsóknir staðfestu það.

Þarna var auðvitað komin skýring þess að réttlætanlegt væri fyrir hann að kaupa formannsæti ráðstefnunnar. Ekki var það til að standa að því að fórna eigin auðæfum, alls ekki. Nei, þarna náði hann að gera vægi orða sinna verulegt. Enda er það svo að vart berast nú fréttir af þessari ráðstefnu. Reyndar fræddi mogginn okkur um að nokkur mengun væri í Dúbaí. Sennilega bæði á götum þar syðra sem og í hugum þeirra 97 þúsund gesta sem ráðstefnuna sækja.

Miklar fréttir voru um einhver straumhvörf myndu verða á ráðstefnunni, áður en hún hófst, þar sem færa átti heimsbyggðina aftur um eina öld eða svo, á næstu fimm til tíu árum. Minna fer af þeim fréttum nú, meira að segja rúv þegir að mestu. 

Vonandi skilar þessi ráðstefna því að fólk hugsi aðeins, opni hug sinn og forvitnist. Forvitni er jú forsenda vísinda, að leita sannana. Að fólk átti sig á því að náttúrunni verði ekki bjargað með því að fórna henni. Við erum reyndar komin nokkuð vel á leið í þeirri vegferð. Frumskógar eru ruddir til að framleiða "náttúrulegt" eldsneyti, ökrum til matvælaframleiðslu er breytt í sama tilgangi. Ósnortinni náttúru og blómlegum landbúnaðarhéruðum er fórnað undir sólarrafhlöð og stórmengandi vindorkuver. 

Það mun ekki verða hlýnun jarðar sem útrýmir mannverunni á jörðinni, heldur meintar aðgerðir til stjórnunar hitastigs jarðar. Fórn náttúru og endalaus skattlagning mun kollvarpa tilveru mannsins. Og þegar við aumingjarnir sem búum til verðmætin, föllum fyrir hungrinu, verða peningar auðrónanna lítils virði.

Íslenskir stjórnmálamenn ráða þar litlu, eru ekki einu sinni peð á skákborði heimsmálanna! 

Einkavæðing andskotans

Nú þegar við landsmenn erum farnir að byggja svokallaða varnargarða vegna mögulegs hraunrennslis á Reykjanesi, vaknar óneitanlega upp spurningar í huga manns. Spurningar um einkarekstur á innviðum.

Þeir varnargarðar sem nú eru í framkvæmd og kosta munu einhverja milljarða króna, eru sagðir til að verja innviði á Reykjanesinu. Innviði sem eru í einkaeign, einkarekstri. Hvernig Bláa lónið getur talist til innviða landsins er svo aftur stór spurning. Afrennsli frá orkuveri sem hefur verið markaðssett erlendis og einhverra hluta vegna komist í eigu einkaaðila. En látum vera að ræða það núna.

Orkuverið sjálft telst óneitanlega til innviða. Um það verður ekki deilt. Það er rekið af einkaaðilum sem hirða af því allan arð sem gefst. Þegar á móti blæs, á síðan ríkið að hlaupa undir bagga. Þarna er eitthvað rangt. Kallast einkavæðing andskotans.

Ef innviðir landsins eru svo mikilvægir að ríkissjóður verður að koma til þegar hætt steðjar af, hlýtur að vera best að slíkir innviðir séu í höndum ríkisins. Að einkaaðilar geti ekki sölsað þá undir sig. Þannig myndi arður af fyrirtækinu, þegar vel gengur, renna í ríkiskassann, sem þá væri kannski sterkari að taka á áföllunum þegar þau ríða yfir. Ef við hins vegar teljum að einkavæða megi þessa innviði, hlýtur sú einkavæðing að taka bæði til hagnaðar og taps.

Það er í sjálfu sér ekkert að því að gera tilraunir til að berjast við náttúruna, þó slíkt hafi sjaldnast tekist. Bygging varnargarða vegna mögulegs hraunflæðis er vart hægt að sjá að takist, sér í lagi þegar ekki er vitað hvort eða hvar gýs. En sjálfsagt að prófa það. Ef ríkissjóður stendur að slíkum tilraunum verður að velja vandlega hvað skal reyna að verja. Vel stæð einkafyrirtæki sem greiða eigendum mikinn arð geta varla verið framarlega í því vali. Þau geta einfaldlega sótt um leyfi til að gera slíkar tilraunir upp á sínar eigin spýtur.

Vissulega er Orkuverið í Svartengi nokkuð mikilvægt fyrir landi og þjóð. Orkuframleiðsla HS Orku er samkvæmt heimasíðu fyrirtækisins um 184 MW uppsett afl. Það munar sannarlega um það. Þessi orka er unnin úr jarðvarma, fengnum með djúpum borholum í jörðina. Dýpsta holan þeirra er 4,6 km. Alls er virkjunin með 54 háhitaholur, nokkuð vel djúpar. Talið var að hraunið undir Grindavík hafi verið komið 0,8 km upp undir yfirborð jarðar. Nýjustu fréttir eru að kvika nálgist óðfluga yfirborðið nærri Svartsengi og því kannski ekki mesta ógn orkuversins rennsli á hrauni ofanjarðar, heldur eldsumbrot neðanjarðar. Eldsumbrot sem kannski ná ekki upp á yfirborðið en gæti hæglega eyðilegt allar borholur virkjunarinnar.

Þegar við veljum að byggja á þekktum eldsumbrotasvæðum eða virkja þau, verðum við að sætta okkur við að náttúran ræður þar öllu. Ef hún ekki sættir sig við þau áform okkar er enginn mannlegur máttur sem getur stöðvað hana. Skiptir þar engu hvort um efnaða einkaaðila er að ræða eða sveltan ríkissjóð.