Til hvers er verið að kjósa?

Það er aldeilis stór merkilegt hvað stjórnvöld eru tilbúin að fjármagna kosningaloforð samfylkingar en heikjast á að standa við sín eigin. Þarna hefur formaður framsóknar verið fremstur í stafni.

Til hvers er verið að kjósa?!

Ríki og borg í samstarf um framtíð flugvallarmála

Vísindi, sjórnmál og peningar

Fyrst af öllu ætla ég að taka upp breytt orðalag. Fram til þessa hef ég talað um efasemdarfólk og fólk sem trúir, þegar loftlagsmál eru rædd. Orðið afneitunarsinnar hefur sífellt orðið algengara á efasemdarfólk, jafnvel þingmenn farnir að skrifa greinar til réttlætingar þess orðs og ríkisútvarpið notar það í sinni umfjöllun, tel ég rétt að kalla þá sem trúa á manngert loftslag, hamfarasinna. Mér er illa við þessi bæði orð, en til að tolla í tískunni verður maður jú að spila með.

En þessi pistill átti ekki að vera um orðnotkun, heldur vísindi, stjórnmá og peninga. Mjög hefur verið haldið á lofti að vísindamenn þiggi ekki greiðslur fyrir sín störf, að þeir séu engum háðir og vinni allt út frá vísindalegum forsendum. Í hinum fullkomna heimi væri svo, en svo er þó alls ekki. allir þurfa jú salt í grautinn, einnig vísindamenn. Þeir sækja því vinnu, oftast hjá einhverjum stofnunum og því merkilegri sem stofnunin er, því virtari telja vísindamenn sig vera. Auk þess sem launin hækka eftir því sem stofnunin verður virtari. Ekki ætla ég að halda því fram vísindamenn, almennt, séu að taka við aukagreiðslum ofaná sín laun, en starfið getur vissulega verið í húfi, ef ekki er gert það sem ætlast er til.

Hins vegar er vitað að þær stofnanir sem vísindamenn vinna hjá eru alfarið háðar fjárframlögum. Þau fjárframlög koma bæði frá ríkissjóðum landa sem og frá þeim sem eiga mikla peninga. Því er víst að það skiptir miklu máli fyrir stofnanir að frá þeim komi það sem hentar þeim er með fjármagnið fara, hvort heldur það eru þeir sem tímabundið fara með fjármál ríkja eða einhverjum sem beinlínis hagnast á "réttum" niðurstöðum vísindamanna. Því eru vísindamenn gjarnan bundnir við að "réttar" niðurstöður séu framreiddar, þó ekki væri nema til að halda stöðu sinni.

Sem dæmi flutti kanadískur vísindamaður, Susan Janet Crockford, prófessor í mannfræði og dýrafræðingur við Viktoríuháskóla, erindi þar sem hún benti á hið augljósa. Að Ísbirnir væru í mestri þörf fyrir mat eftir að þeir skriðu úr híði að vori, að það væri þá sem sem líf húna hennar réðust og því ætti hlýnun loftlags og minnkun heimskautaíss einmitt að auka lífslíkur ísbjarna, að þá yrði auðveldara fyrir þá að afla sér matar. Fyrir þennan fyrirlestur var hún rekin frá háskólanum!

Það er ljóst öllu hugsandi fólki að peningar hafa áhrif á vísindamenn. Hellst að þeir sem eru komnir á eftirlaun og engum háðir geti talað út frá vísindum á hlutlægan hátt. Enda er það svo að flestir þeirra sem tala gegn því að veðurfar jarðar sé manngert, að ekki sé talað um hamfarahlýnun, eru vísindamenn á efri árum, komnir á eftirlaun. Hafa engu að tapa og eru engum háðir.

Aðeins um stjórnmál. Ef eitthvað skiptir stjórnmálamenn máli, eru það peningar. Hugsjónir og stefnur eru einskis virði þegar völdum er náð. Því skipir öllu máli fyrir stjórnmálamenn að hlíða í einu og öllu því sem peningamenn sega. Þetta eru auðvitað ekki ný sannindi, hefur þekkst um nokkuð langan tíma. Hin síðari ár hafa fjármagnöflin þó sífellt verið að gera sig gildari í stjórnmálum. Því skiptir máli fyrir stjórnmálamenn hvernig þeir haga sér. Litið er fram hjá tali þeirra um stefnumál og hugsjónir fyrir kosningar, en eftir þær skulu menn spila rétt!

Að halda því fram að peningar skipti ekki máli í vísindum, eins og haldið var fram í svokölluðum borgarafundi um loftlagsmál, á ruv, er firra. Á þessu ári nema styrkir frá ríkisstjórnum og fjármálamönnum, vegna global warming um 400 milljörðum bandaríkjadala. Þá er ótalinn óbeinn kostnaður. Ríkisstjórnir sækja þetta fé í vasa þegna sinna og ef einhver heldur að fjármálamenn leggi fram peninga af hugsjón, er það mikill misskilningur. Þeir nota sína peninga til að ávaxta þá.

Vísindi byggjast á rannsóknum og tilgátum. Vísindamenn eiga að vera tilbúnir að skipta um skoðun, komi í ljós að fyrri tilgáta var röng eða að nýjar rannsóknir gefa til kynna að svo hafi verið. Á þessu verður stundum misbrestur, það er þekkt úr sögunni. Ætíð hefur þó sannleikurinn opinberast þó á stundum þeir sem héldu honum fram væri burtu flognir meðal lifandi manna.

Enginn efast um að hlýnað hefur á jörðinni frá lokum litlu ísaldar. Einnig er vitað að oftar en ekki hefur verið hlýrra á jörðinni í sögu hennar. Reyndar er það svo að sá upphafspunktur sem valin er til mælinga hlýnunar jarðar er í lok eins kaldasta skeiðs jarðar um þúsundir ára og reyndar kaldasta tímabil fyrir utan alvöru ísaldarskeiða jarðarinnar. Við lifum því í dag mun nær ísöld en hlýskeiði, enda benti fyrrum veðurstofustjóri á að hann hefði svo sem ekki miklar áhyggjur þó hitastig hækki um tvær gráður, mun alvarlegra væri ef það hefði lækkað um þær tvær gráður.

Frá aldamótum hefur hitastig jarðar staðið nokkuð í stað, þ.e. samkvæmt mælingum á jörðu niðri. Mælingar gervihnatta segja reyndar annað, en þær mælingar hefur reglulega þurft að leiðrétta, allt frá því þær hófust, seint á sjötta áratugnum.

Nokkuð er víst að þessi stöðugleiki í hitastigi jarðar, sem verið hefur frá aldamótum, mun ekki haldast. Hvort enn frekari hlýnun verði, jafnvel svo að svipuðu hitastigi verði náð og við landnám eða jafnvel svipuðum hita og var er Rómaveldi varð til, er útilokað að segja til um. Allt eins gæti kólnað aftur, aftur orðið sú staða að firðir hér á landi og ár og skipaskurðir Evrópu yrðu ísilagðaðir stóran hluta vetrar. Eitt er þó ljóst að um stóran hluta norðurhvels jarðarinnar, þ.e. í Rússlandi og Norður Ameríku, hefur árið í ár verið hið kaldasta í áratugi og sumstaðar hafa jafnvel kuldamet allt frá nítjándu öld fallið. Hvort um einstakt ár er að ræða eða hvort þetta er vísir að því að það fari kólnandi, get ég auðvitað ekki sagt til um.

Hamfarasinnar kenna auðvitað hlýnun jarðar um þennan kulda, en það er önnur saga.

 

 

Borgarafundur ruv

Fyrir mér er borgarafundur eitthvað sem borgarar landsins koma að og ræðir málin, þ.e. að reynt er að finna sem víðastan skilning á einhverju máli sem snýr að þjóðinni. Því fagnaði ég þegar ruv ákvað að halda borgarafund um loftlagsmál. Málefni sem er umdeilt meðal þjóðarinnar og kannski enn umdeildara meðal loftlagssérfræðinga, sem við Íslendingar eigum því miður eitthvað lítið af. Ég settist því fyrir framan sjónvarpið, aldrei þessu vant, til að horfa á þennan þátt og fá sem flestar skoðanir um þetta málefni. Í stuttu máli var ég fyrir vonbrigðum, eða kannski réttara að segja að mér hafi ofboðið.

Í fyrstu virtist þetta ganga ágætlega, að vísu hallaði töluvert á efasemdarmenn hamfarahlýnunar, einungis einn gegn nokkrum öðrum trúuðum. En þessi eini, fyrrum veðurstofustjóri, lét ekkert vaða yfir sig, vissi hvað hann söng.

Næsta hóp var aftur öllu erfiðara á að horfa og hlusta. Enn var einungis einn efasemdarmaður gegn mörgum trúuðum, hallinn enn sá sami. Þarna var meðal annarra einn ungur vísindamaður sem í mínum huga hefur verið meðal þeirra bestu hér á landi, Sævar Ingþórsson, líffræðingur, sem greinilega taldi sig einan vita allan sannleika um loftslag. Reyndar datt engum til hugar að spyrja hann um áhrif aukins magns co2 á lífríki. Framkoma þessa manns var vægt sagt til skammar og víst að hann er ekki lengur marktækur í mínum huga. Ekki einungis kom hann fram með hroka og yfirgangi, heldur hélt hann fram beinum lygum. Talaði um að bara ef Ísland minnkaði hjá sér kolefnislosun í takt við ESB lönd, væri stór sigur unnin. Því miður hafa lönd ESB ekki enn náð að minnka hjá sér kolefnislosun, er enn að aukast og engin merki um að það breytist. Hins vegar getur vel verið að bókhaldslega sé um einhverja minnkun að ræða, þ.e. með kaupum á kolefniskvóta, m.a. héðan frá Íslandi. Raunverulega er þó um aukningu að ræða.

Þegar þessi hópur yfirgaf sviðið var trúðurinn við Tjörnina kallaður á svið. Þá stóð ég upp og slökkti á sjónvarpinu!

Lengi má manninn reyna. Þegar maður hélt að ruv hefði náð hámarki vitleysunnar bættist enn í ruslasarp stofnunarinnar!

En hver er loftlagsváin? Hvað er það sem málið snýst um?

Enginn vildi þó beinlínis segja að um vá væri að ræða, þó margir töluðu á þann veg.

Einn viðmælenda taldi að málið snerist um langlundargeð landsmanna, blandað pólitísku ívafi. Frekar þunn skýring.

Einfaldasta skýringin eru þó peningar, loftlagsvá er haldið á lofti vegna peninga og um það snýst málið. Þetta byrjaði snemma á áttunda ártugnum, reyndar með öfugum formerkjum, þá fólst loftlagsváin í því að ísöld væri að skella á. Á níunda áratugnum snerist þetta við, enda hafði hætt að kólna og byrjað að hlýna aftur. Önnur skýring á vandanum er að mælistokkurinn sem nýttur er til verksins er rangur. Fyrir það fyrsta er upphafsmæling frá einu kaldasta skeiði ritaðra sagna, lokum litlu ísaldar. Það hitastig sem þá var er sagt vera hið eina rétta, jafnvel þó vitað sé að oftar hafi verið mun hlýrra. Í öðru lagi er sífellt meira notast við mælingar gervihnatta, í stað mælinga á jörðu niðri, jafnvel þó mikið misræmi sé gjarnan þar á milli. Og ekki má gleyma að spálíkön, þessi sem hinir trúuðu veifa mest, eru jú líkön. Líkan gerir það sem því er ætlað, þ.e. hvernig það er hannað og hvaða upplýsingum er matað í það. Með líkönum má í reynd fá hverja þá niðurstöðu sem menn vilja.

Enginn efast um að hlýnað hefur á jörðinni frá lokum litlu ísaldar. Fyrst hlýnaði hratt fram undir seinna stríð og náði hiti jarðar þá svipuðum "hæðum" og nú. Næstu fjóra áratugi kólnaði aftur, þó hitastig hafi ekki farið eins neðarlega og í upphafi tuttugustu aldarinnar. Frá 1980 til aldamóta hlýnaði aftur mjög hratt en frá aldamótum hefur hitastig jarðar staðið nokkuð í stað. Allt byggist þetta á staðreyndum mælinga á jörðu niðri og hægt að nálgast þær hjá þeim stofnunum sem nýttar eru til áróðurs hamfarahlýnunar, s.s. NOAA. Með loftlagslíkunum hefur hins vegar tekist að sýna fram á mikla hlýnun framundan og jafnvel þó spár séu leiðréttar reglulega samkvæmt raun er enn haldið áfram að birta þær.  Til dæmis er búið að halda því fram í um tvo áratugi að íshellan við norðurpól muni hverfa og ef þær spár hefðu ræst væri það hafsvæði búið að vera íslaust yfir sumarið í rúman áratug. Vissulega hefur ísbreiðan minnkað en enn þarf þó að notast við fylgd ísbrjóta æski flutningaskip að sigla norðurleiðina til Kyrrahafs.

Þá er tal um bráðnun Grænlandsjökuls nokkuð fyndið. Allir vita að snjór og ís bráðnar ekki fyrr en hitastig kemst upp fyrir frostmark. Á Grænlandsjökli er hitastig yfir sumarið á milli -15 og -20 gráður. Bráðnun getur því enganvegin átt sér stað. Jafnvel í sumar, þegar svokölluð hitabylgja er fór yfir Evrópu, kom hingað og endaði síðan á Grænlandsjökli, náði hitastig þar ekki upp fyrir frostmark. En vissulega hafa jaðrar hans minnkað frá þeim tíma er þeir voru mestir, um 1900.

Hvert rétt hitastig jarðar er, er útilokað að segja til um. Mælingar úr borkjörnum hafa sýnt fram á að mestan hluta jarðsögunnar hefur hiti verið hærri en nú og víst er að í byrjun tuttugustu aldar hafði ríkt eitt kalt skeið í nokkur hundruð ár, eitt kaldasta skeið sem jörðin hefur upplifað í þúsundir ára.

Kolefni í andrúmslofti er frum skilyrði lífs á jörðinni. Hvert magn þess skal vera getur enginn sagt, þó er vitað á sumum tímum jarðsögunnar hefur það náð 8000ppm,er í dag rétt undir 400ppm. Skiptar skoðanir vísindamanna eru um hvort co2 sé orsök eða afleiðing hita jarðar. Hitt má bóka að ef það lífsefnið væri svo hættulegt sem sumir halda fram, er ljóst að við værum ekki til í dag. Þá hefði jörðin og allt líf hennar að drepast þegar magn þess efnis náði hæstu hæðum og jörðin átt að steikjast.

Stjórnvöld eru mjög trúandi á loftlagsvá, svona eins og aðrir erlendir pólitíkusar. Aðgerðir þeirra eru þó frekar ómarkvissar. Væri svo að svo mikið muni hitna á jörðinni sem sumir halda fram, ætti auðvitað að vera að vinna að því að aðlagast breyttu loftslagi. Svo er þó alls ekki, það eina sem mönnum dettur í hug er skattlagning, eins og menn haldi að hægt sé að kaupa sig frá vanda. Jafnvel umhverfisráðherrann okkar, sem er einn mesti talsmaður loftlagsvár, stundar flugferðir erlendis eins og enginn sé morgundagurinn. Þegar hann er síðan gagnrýndur fyrir þessar ferðir, segist hann kolefnisjafna þær! Hvernig, kemur ekki fram en tvær leiðir hafa verið honum hugleiknar, endurheimt votlendis og plöntun trjáa. Mjög skiptar skoðanir eru um endurheimt votlendis og telja sumir vísandamenn að það virki öfugt, að í stað þess magns af co2 sem sparast komi í staðinn metangas, 20 falt hættulegri tegund. Plöntun trjáa er góð og gild. Þó tekur nokkur ár fyrir plöntuna að ná þeim þroska að hún geri eitthvað gagn í minnkun co2. Því stendur mengun umhverfisráðherra föstum fótum um nokkur ár.

Í dag er hitastig um einni og hálfri gráðu hærra en í lok síðustu ísaldar. Hvort hiti muni aukast eitthvað meira eða hvort aftur kólnar getur enginn sagt til um í dag. Sjálfur vil ég frekar meiri hita. Í það minnsta eru mjög skiptar skoðanir meðal loftlagsvísindamanna um málið, þó vísindamenn í lygum, þ.e. stjórnmálamenn, séu nokkuð samstíga. 

 

 

 

 

 

Réttarríkið Ísland?

Þegar sjálfur forsetinn tjáir sig um órannsakaðar ásakanir er ekki annað hægt en rita nokkur orð. Ætlaði ekki að skrifa neitt um svokallað Samherjamál, enda hef ég ekki leyfi til að dæma einn né neinn. Það hefur þú ekki heldur lesandi góður og ekki heldur Helgi Seljan, hvað þá forsetinn.

Það er orðin stór spurning hvort við búum í réttarríki hér á landi. Hornsteinar réttarríkisins eru að hver telst saklaus uns sekt er sönnuð, að lögregla rannsaki, að saksóknari sæki og að dómstólar dæmi. Ítrekað hefur fréttastofa ruv, í samvinnu við blaðsnepil sem sérhæfir sig í gróusögum, brotið þessi gildi, stundum haft eitthvað satt fyrir sér en oftar farið með fleipur. Ætíð hafa menn verið fljótir að dæma, sér í lagi sumir stjórnmálamenn. Sjaldnast er beðist afsökunar þó í ljós komi að um gróusögu var að ræða og hafa sumar fjölskyldur þurft að eyða stór fé í að sækja sinn rétt fyrir dómstólum, eftir að fyrirtæki þeirra eða mannorð var drepið. Það ber nýrra við að forsetinn skuli skipa sér á sess með þessum dómurum götunnar.

Vissulega er það svo að víða má betur fara og á það við um ansi margt. Mútur geta verið í öðru formi en peningum og ættartengsl og vinskapur getur vart tæpast talist glæpur.

Nú veit ég auðvitað ekki hvort Samherji er sekur eða saklaus, það munu réttmætir valdhafar skera úr um. Þar til að því kemur er best að tjá sig sem minnst. Hitt er ljóst að þær upphæðir sem nefndar voru í þætti Helga Seljan eru af þeirri stærðargráðu að nánast er útilokað að þær geti staðist, að sú rannsókn sem fyrirtækið hefur verið undir til margra ára hafi ekki leitt í ljós eitthvað misdægurt. Fyrir nokkrum árum var Samherji tekinn til rannsóknar, ekki bara hér á landi heldur líka erlendis, einnig í Namibíu.

Og inn í þetta er síðan fléttað fiskveiðistjórnkerfinu. Vissulega er það ekki gallalaust. Kannski einn stærsti gallinn framsal kvóta, verk eins fyrrum sjávarútvegsráðherra sem nú hneykslast á Samherja. En það framsal hefur lagt í eyði heilu byggðalögin og þjappað kvótanum á fáar hendur. Þeir sem muna hvernig var áður, þ.e. meðan bæjarútgerðir og ríkisútgerðir voru við lýði, muna að þá var ekki mikið sem fiskveiðar gáfu í ríkissjóð. Sjóðstreymi hans varðandi fiskveiðar var yfirleitt á hinn veginn. En vissulega má laga það kerfi sem nú er notast við, þá hellst til að styrkja smærri útgerðir. Því miður hefur stjórnmálamönnum ekki tekist að koma fram með slíkar hugmyndir, þær breytingar sem nefndar hafa verið til þessa hafa ætið verið á þann veg að stóru útgerðirnar hefðu hagnast enn frekar. En þetta mál kemur ekkert við því sem nú er mest rætt og menn duglegastir við að dæma í.

Eins og áður segir þá geta mútur verið í öðru formi en peningum. Þetta dettur manni í hug þegar á markaðinn er nú send bók, rituð af þeim sem stjórnaði svokallaðri rannsókn á Samherja, um sama efni. Þessi bók kemur á markað um viku eftir þátt ruv, svo ljóst er að nokkuð er síðan hún var skrifuð. Víst er að þessi bók selst nú í tonnum talið og ljóst að höfundur mun hagnast verulega á henni. Eru það mútur? Ef ekki, hvað þá? Og hvað með að liggja á gögnum um glæp? Ber ekki öllum skilda til að færa slík gögn til tilþess bærra yfirvalda, svo skjótt sem þau koma í hendur fólks? Það hlýtur að teljast glæpur að leyna gögnum þar til vel stendur á hjá þeim sem sem með gögnin eru, jafnvel peningalegt spursmál!

Annað dæmi má nefna, en það er tilskipun ESB um stjórn orkumála (op3). Hvernig stóð á því að flestir stjórnarþingmenn, sem verið höfðu á móti samþykkt þessarar tilskipunnar, skiptu allir um skoðun á einum degi, eftir að forsætisráðherra annars lands hafði komið hingað í heimsókn. Skiptu einhverjir fjármunir eða eitthvað annað um hendur í þeirri heimsókn? Sé svo voru það vissulega mútur. Ekki var ruv neitt að skoða þetta, reyndar þvert á móti. Þó var þar um að ræða mál sem er af allt annarri og stærri gráðu. Mál sem snertir alla landsmenn hressilega um alla framtíð. Mun gera lífsskilyrði landsmanna mun verri.

Svona mætti lengi telja og vel er hugsanlegt að Samherji hafi greitt einhverjar mútur í Afríku. Svo getur allt eins verið víða og að fleiri aðilar hafi stundað svo. Til Afríku er erfitt að selja eða koma með fyrirtæki nema einhverjir peningar skipti um hendur. Og þetta á við víðar. Eru það t.d. mútur þegar fyrirtæki kaupa verslunarpláss í verslunum, fyrir sínar vörur? Þar getur oft verið um nokkra upphæð að ræða.

 

Þetta er spurning um hvort við viljum áfram lifa við réttarríki hér á landi, eða hvort við ætlum að færa rannsókn og saksókn til fjölmiðla og láta síðan dómstól götunnar sjá um að dæma. Það væri ansi langt skref afturábak.

Óverjandi framferði

Það sem máli skiptir

Hvort verðið er of hátt eða ekki má endalaust deila. En það er þó ekki það sem skiptir máli, heldur hitt hvernig við ætlum að nota orkuna. Hvort við ætlum áfram að nýta hana til virðisauka hér innanlands eða hvort við viljum að virðisaukinn flytjist úr landi. Sjálf krónutalan fyrir hverja MW/h mun ætið verða deiluefni, seljanda þykir hún of lág, kaupandanum of há og svo koma alltaf einhverjir sem telja sig geta grætt á öðru hvoru og útvarpa speki sinni eftir því hvað hentar.

Það er ljóst að stóriðjan hefur fram til þessa greitt nægjanlega hátt verð fyrir orkuna og reyndar gott betur. Upp undir 80% raforkunnar sem hér er framleidd er seld stóriðjunni og það verð sem hún greiðir hefur dugað til að greiða allan virkjanakostnað á landinu. Reyndar gott betur. Þetta sýna ársreikningar orkufyrirtækjanna glöggt. Landsvirkjun er t.d. farin að skila vænum hagnaði þrátt fyrir að hækkanir á orkuverði til stóriðju séu rétt að taka gildi núna þessa dagana. Og ekki er hægt að tala um að almennir notendur séu að niðurgreiða orkuna, verðið hér á landi mun lægra en erlendis. Það er hins vegar nýmæli að Landsvirkjun hefur ekki boðið upp á svokallaða umframorku um nokkuð skeið, þá orku sem til þarf að vera vegna álagstoppa annarra notenda en stóriðjunnar. Frekar en að selja þá orku á lægra verði velur Landsvirkjun að láta þá orku ónýtast í kerfinu. Þetta bitnar ekki hvað síst á garðyrkjubændum. Ríkissjóður hefur aldrei þurft að leggja orkufyrirtækjum til eina krónu, allt frá því uppbygging kerfisins hófst fyrir alvöru á miðjum sjöunda áratug síðustu aldar. Sú uppbygging gat hafist með tilkomu stóriðju hér á landi. 

Ekki ætla ég að elta ólar við ummæli forstjóra Landsvirkjunar. Hann virðist lokaður í eigin heimi. Jafnvel þó eðlilegt sé að hann keppist að sem hæstu verði, verður að segjast að skynsemi virðist alveg gleymt að planta sér í kolli hans.

Vill Bigg, formaður Verkalýðsfélags Akraness hefur verið duglegur að benda á hvaða rugl er í gangi innan Landsvirkjunar. Fyrir það hafa sumir reynt að tengja hann við stóriðjuverin, sagt hann handbendi þeirra. Það er þó stór misskilningur, Villi er einungis að hugsa um þau þúsundir starfa sem eru í húfi á starfssvæði hans, enda hlutverk formanna verkalýðsfélaga að standa vörð um störf sinna félagsmanna. Forstjóri Landsvirkjunar undrar sig á að formaður verkalýðsfélags skuli hafa einhverja hugmynd um þá hækkun sem Elkem þarf að sæta, að um málið hafi átt að ríkja þagnarskylda. Það þarf helvíti skerta hugsun til að geta ekki áttað sig á hver sú hækkun er, svona nokkurn vegin, þegar þagnarskyldan náði einungis yfir krónutöluna en ekki prósentuna. Ársreikningur fyrirtækja er opnir, svo auðvelt er að reikna dæmið. En kannski er þetta of flókið fyrir forstjórann.

Annar maður hefur nokkuð blandað sér í umræðuna, Ketill Sigurjónsson, framkvæmdastjóri hins norska vindorkufyrirtækis Zephir Iceland. Titill mannsins segir kannski meira en nokkuð annað um hans áhuga á raforkuverði hér á landi, er vissulega að vinna vinnu sína. Þar að auki hefur Ketill verið einn helsti talsmaður þess að sæstrengur verði lagður úr landi og hefur ritað margar mis viturlegar greinar um það efni, auk þess að vera gjarnan kallaður fram af fjölmiðlum sem "ráðgjafi" á því sviði. Hafi fréttamaður viljað tefla fram fleiri sjónarmiðum um málið en forstjóra LV og formanns VLFA, skaut hann vel yfir markið. Harðari andstæðing þess að virðisauki orkuauðlindarinnar verði til hér á landi er sennilega vandfundinn. Hjá honum er eitt megin stef, verðið á raforkunni er aldrei nægjanlega hátt.

En aftur að virðisaukanum af raforkuframleiðslunni. Í stóriðjunni starfa kringum 4000 manns, beint. Þann fjölda má nánast tvöfalda til að fá út hversu margir hafa óbeina afkomu af stóriðjunni. Því til viðbótar má síðan bæta við að fjöldi fólks hefur afkomu af því að þjóna þá sem þjóna stóriðjuna. Því er ekki fráleitt að ætla að á milli 15 og 20.000 manns byggi afkomu sína að öllu eða einhverju leiti á stóriðjunni. Störf í stóriðju er vel borguð, laun þar yfirleitt nokkuð hærri en sambærilegum störfum annarsstaðar. Þessi launaþróun hefur smitast til þeirra fyrirtækja sem standa í beinni þjónustu við stóriðjuna. Allt þetta fólk borgar skatta og gjöld. Ef stóriðjan leggst af er vandséð að allir fengju vinnu. Margir yrðu upp á samþjónustuna komnir. Væru farnir að tálga fé úr sameiginlegum sjóðum í stað þess að leggja til þeirra.

Seint á síðustu öld kom í ljós að elsta stóriðjufyrirtækið hafði stundað bókhaldsbrellur, til að komast hjá skattgreiðslum hér á landi. Þetta var vissulega ljótur leikur og setti blett á starfsermi stóriðjunnar. Þetta atriði er eitt af því sem sumir nota sem rök gegn stóriðjunni, enn þann dag í dag. Halda því fram að stóriðjan stundi enn þennan leik. Ekki ætla ég að gerast dómari í því, en tel slíkt ákaflega ótrúlegt, einkum vegna þess að sennilega eru fá fyrirtæki sem eru undir jafn mikilli smásjá skattyfirvalda og stóriðjan. Hins vegar eru stóriðjufyrirtækin ein þau öflugustu í að að skila gjaldeyri inn í landið. Og gjaldeyrir verður ekki til af engu. Það er hætt við að draga þyrfti verulega úr innflutningi til landsins ef stóriðjan leggst af, að neysluþjóðfélagið fengi hressilegan skell. Jafnvel gæti komið upp skortur á kaffi í kaffihúsum miðborgarinnar!

Orkustefna Landvirkjunar er galin. Ekki bara að stóriðjan standi frammi fyrir því að taka ákvörðun um áframhaldandi veru hér á landi, heldur stendur garðyrkjan í ströngu í samskiptum við orkufyrirtækin. Sem fyrr segir hefur Landsvirkjun tekið af markaði svokallaða umframorku. Þessa orku var hægt að fá á mun lægra verði þegar orkunotkun var lítil í landskerfinu, gegn því að láta hana af hendi þegar orkunotkun var mikil. Þessa orku vill Landsvirkjun frekar láta detta dauða niður og fá ekkert fyrir hana, frekar en að nýta hana og selja á lægra verði. Þetta er svo sem ekkert gífurlegt magn, þar sem orka til stóriðju er mjög jöfn allan sólahringinn alla daga ársins. Því er þarna um að ræða umframorka sem verður að vera til í kerfinu til að taka á móti toppum í orkunotkun annarra notenda, þ.e. orkutoppar fyrir notendur um 20% orkuframleiðslunnar. Þó þarna sé um lítið magna að ræða, af heildar orkuframleiðslunni, þá hentar þetta vel garðyrkjunni og ýmsum öðrum stærri notendum utan stóriðjunnar.  Í raun má segja að aðgengi að slíkri afgangsorku sé forsenda þess að stunda garðyrkju hér á landi. Bræðsluverksmiðjur hafa einnig orðið illa fyrir barðinu á þessari stefnu Landsvirkjunar. Fyrir nokkrum árum var gert stór átak í að breyta bræðsluofnum þeirra úr hráolíu yfir í rafmagn. Um svipað leyti og þeim breytingum lauk hætti Landsvirkjun sölu á umframorku. Flestar bræðslur keyra því meira eða minna áfram á olíu, svo fáránlegt sem það hljómar.

Því hefur verið haldið fram að Landsvirkjun vinni markvisst að því að hækka orkuverð til að koma stóriðju úr landi og hafi af sömu ástæðu hætt sölu umframorku. Að markmiðið sé að losa um svo mikið af orku hér innanlands að næg orka fáist í fyrsta strenginn til útlanda. Sé þetta rétt er ljóst að forstjóri og stjórn Landsvirkjunar er komin langt út fyrir sitt starfssvið, séu farin að taka pólitískar ákvarðanir. Við svo má ekki una.

Það mun reyna á þingmenn á næstu misserum. Ljóst er að formanni VLFA hefur tekist að koma þessu máli í umræðu. Atvinnumálanefnd alþingis hlýtur að kalla forstjórann fyrir sig, fá skýringar á málinu. Þá hlýtur viðkomandi ráðherra vera farinn að spá í að skipta út stjórn og forstjóra Landsvirkjunar. Þeir þingmenn sem láta það viðgangast að frekar verði horft til þess hvort hagnaður Landsvirkjunar verði látin ráða för í stað þess að fólk hafi atvinnu, þurfa ekki að leita eftir stuðningi í næstu kosningum. Þeirra verður ekki óskað.

Ef ekkert verður gert og jafnvel þó engar frekari hækkanir komi til, er ljóst að innan fárra ára mun stóriðjan leggjast af, með tilheyrandi skelfingu fyrir heilu byggðalögin.

Það sem máli skiptir er ekki hversu hár hagnaður orkufyrirtækja er, meðan þau reka sig ekki með tapi. Það sem máli skiptir er hvort við viljum láta virðisauka þessarar orkuauðlindar verða til hér á landi, eða hvort við viljum að aðrar þjóðir njóti hans. Það sem skiptir máli er hvort við viljum áfram hafa stóriðjuna og þau fjölmörgu störf sem henni fylgja, eða hvort við viljum hafa atvinnuleysi af stærðarfgráðu sem aldrei hefur þekkst hér á landi. Það sem skiptir máli er hvort við viljum áfram njóta þess gjaldeyris sem stóriðjan færir landinu, eða hvort við viljum frekar herða sultarólina.

 

Er verðið óeðlilega lágt eða of hátt?

Handhafar sannleikans

Hverjir eru handhafar sannleikans?

Ljóst er að við erum komin á hættulega braut þegar farið er að ræða að einhver einn sannleikur sé til. Svo er auðvitað ekki, hefur aldrei verið og mun aldrei verða. Hættulegast er þó þegar valdhafar vilja fara að hafa afskipti af því máli og stjórna því hvað er satt og hvað logið. Falsfréttir er orð sem oft heyrist og sumum er tamt. Gjarnan er það notað af þeim sem telja sig verða undir í einhverri orrahríð eða kosningu. Með tilkomu opins vettvangs eins og netmiðla hafa skapast þær aðstæður að fólk á auðveldara með að koma sínum skoðunum fram og auðvitað eru ekki allir sammála um hin ýmsu mál. Þar er þó ekki einhlítt að þeir sem hæst hafa eða þeir sem með völdin fara, hafi endilega rétt fyrir sér, þvert á móti.

Tal um falsfréttir fór fyrir alvöru á flug við nokkra atburði í stjórnmálasögu nútímans, þ.e. Brexit kosninguna og kosningu til forseta Bandaríkjanna, auk ýmissa annarra minni atburða. Það sem sammerkt er tali um falsfréttir í þessum atburðum er að þeir sem undir urðu, telja að falsfréttir hafi ráðið för. En hvað eru falsfréttir? 

Alþingismaðurinn í viðhengdri frétt nefnir fjölmiðla, að koma megi í veg fyrir falsfréttir af þeirra hálfu með ríkisstyrkjum. Er það svo, verða fjölmiðlar sannari við það að verða háðir stjórnvöldum hverju sinni? Varla. Í það minnsta er ekki hægt að sjá að eini ríkisstyrkti fjölmiðillinn á Íslandi sé neitt sólginn í að segja satt. Kannski ekki beinar lygar sem koma þar fram en oft á tíðum frjálslega farið með staðreyndir eða þeim sleppt, þegar það hentar.

Talandi um kosningar og falsfréttir, þá er það auðvitað svo að fyrir slíka atburði reyna stjórnmálamenn að fiska sér atkvæði. Allan minn aldur hef ég upplifað að þá sé sannleikurinn ekki endilega hafður í fyrirrúmi. Svo var hér á árum áður, þegar kosningabaráttan fór fram á fundum vítt og breytt um landið og svo er enn í dag, eftir að hún hefur færst sífellt meira inn í fjölmiðla, bæði þá hefðbundnu sem og netmiðla. Sannleikurinn hefur aldrei verið að þvælast fyrir stjórnmálamönnum.  Sjaldan hefur sannleikurinn þó verið meira afbakaður en þegar samflokksmaður Kolbeins Óttars afneitaði í þrígang ákveðnu máli fyrir kosningarnar vorið 2009 en stóð síðan að samþykkt þess nokkrum dögum síðar. Þær falsfréttir voru fluttar kjósendum í gegnum eina ríkisrekna fjölmiðil landsins, í beinni útsendingu kvöldið fyrir kjördag!

Það má lengi telja slíkar falsfréttir, langt aftur í tímann, langt aftur fyrir tilurð netmiðla. Þeir sem eru komnir á efri ár, sem muna þá tíma er ekkert internet var til, Ísland var utan EES og raforkan var svo óstabíl að hér varð rafmagnslaust í tíma og ótíma, vita þetta. Falsfréttir eru ekkert nýmæli. Reyndar var notað annað orð yfir slíka hegðun, kallaðist lygar. Fyrir kosningar var stjórnmálamönnum fyrirgefið slíka hegðun, enda fátt annað sem sumir þeirra áttu upp í erminni. Sumir kjósendur glöptust, en flestir höfðu vit til að greina á milli. Svo er enn í dag.

Sannleikur er eitthvað sem hver og einn trúir sjálfur. Það þarf ekki endilega vera að sannleikur sé eins milli manna, um sama málefni. Sér í lagi þegar rætt er um framtíðina. Í dag er til dæmis talinn sannleikur af mörgu fólki að fyrir dyrum standi hamfarahlýnun og að mannskepnan geti komið í veg fyrir hana. Er þetta sannleikur eða falsfrétt. Margir loftlagssérfræðingar telja þetta falsfrétt, eða lygar.

Í öllu falli er eitt alveg ljóst, stjórnmálamenn er fjarri því að vera handhafar sannleikans. Þegar þeir eru komnir út á þá braut að krefjast þess, þurfa kjósendur að vara sig!!

 

Ábyrgð stjórnmálamanna er mikil