Stefnubreyting?

Eru stjórnvöld að taka nýja stefnu í loftlagsmálum? Umhverfisráðherra kynnti fyrir stuttu nýja skýrslu, "Loftlagsþolið Ísland", þar sem virðist sem stefnan sé tekin á að aðlagast loftlagsbreytingum í stað þess að reyna að berjast gegn þeim. Eða er ráðherra kannski bara farinn að undirbúa sig fyrir næstu kosningar?

Reyndar er þessi skýrsla skrifuð eftir vinnu 300 einstaklinga í 13 "vinnustofum", svona eitthvað sovéskt fyrirbrigði, þannig að sennilega er hvorki hugur né hönd ráðherrans nærri þeim markmiðum sem þarna voru kynnt. Þá verður að segjast eins og er að hugmyndir skrifstofustjóra Veðurstofunnar, um endurreikning og aðlögun upplýsinga eitthvað sem erfitt er að átta sig á, að þar sé verið að spila hættuspil.

Ráðherra er hins vegar ekki í neinum efa um að þjóðaröryggi landsins sé undir í þessum málaflokk. Þó sé enn nægur tími til stefnu, ekki nein krísa. Að verkefnið sé einungis sem löng brekka sem komast þurfi upp.

Í annarri örlítið nýrri frétt er ráðherrann hins vegar kominn í gamla farið aftur, farinn að tala um baráttu gegn veðurbreytingum, í stað þess að ræða aðlögun að þeim. Þar kynnir hann eflingu loftlagsráðs.

Það væri gott ef ráðherrann gæti ákveðið sig. Það skiptir jú verulegu máli hvort við ætlum að reyna að breyta veðrinu eða aðlaga okkur að því. Litlar líkur eru á að fyrri kosturinn sé geranlegur en þann síðari er augljóslega framkvæmanlegur, hvort heldur er til þess að veður hlýni eða kólni. Báðir þessir möguleikar munu kosta landsmenn aukin fjárútlát, aukna skatta. Kosturinn við þann síðari er þó að þeir aurar munu kannski nýtast meira hér innanlands, meðan fyrri kosturinn mun koma andlitslausum erlendum aðilum best, mun flytja fé í miklu mæli úr landi.

Vonandi er þetta hringl ráðherrans ekki bara kosningabaul. Vonandi er hann farinn að átta sig á að við breytum ekki veðrinu, þó vissulega við getum aðlagað okkur að breyttum veðuraðstæðum.

Draugar fortíðar, Glámur og esb.

Enn hefur draugur esb aðildar verið vakinn upp. Það sem mest kemur þar á óvart er hver stendur að þeirri uppvakningu. Ekki þeir hefðbundnu talsmenn þess að við "deilum" sjálfstæði þjóðarinnar, nei, þar að verki er einn öflugast starfsmaður verkalýðshreyfingarinnar, Vilhjálmur Birgisson formaður SGS og Veralýðsfélags Akraness. Þó segist Villi vera á móti aðild að esb.

Þennan draug vakti Villi upp með samráði við atvinnurekendur, að eigin sögn, um að fá "óháða" erlenda aðila til gera úttekt á upptöku annars gjaldmiðils og ástæðan er léleg hagstjórn hér innanlands. Hann svarar allri gagnrýni að þetta eigi að vera óháð athugun sem mun leiða "sannleikann" í ljós. 

Fyrir það fyrst er nokkuð undarlegt að Villi skuli hafa farið með þetta viðkvæma, pólitíska stórmál fyrst til atvinnurekenda, áður en það var rætt og afgreitt á vettvangi launafólks. 

Hvað varðar "óháða aðila" ætti Villi að vita best að þeir finnast hvergi í veröldinni, Enda gefur hann lítið fyrir nokkur hundruð blaðsíðna úttekt um þetta málefni. Ástæðan er að Seðlabankinn stóð að þeirri skýrslugerð. Að henni kom fjöldi álitsgjafa, bæði innlendra og erlendra,  en það dugir Villa ekki. Það væri hægt að fá hóp hagfræðinga til að gefa út í löngu máli að jólasveinninn væri til, bara ef einhver er tilbúinn að borga.

Varðandi hagstjórnina þá breytist hún ekkert við upptöku á erlendum gjaldeyri, Auðvitað kostar það okkur að halda eigin gjaldeyri, en sá kostnaður er smámynt í heildarsamhenginu. Jafnvel ekki þó við gengjum í esb mun það engu breyta í hagstjórninni hér. Það sannað Hrunið okkur. Jafnvel þó við afsöluðum algjörlega sjálfstæði okkar til erlends ríkis og legðum niður Alþingi, mun hagsæld okkar áfram miðast að þeirri staðreynd að við erum fámennt samfélag í stóru landi á eyju langt frá umheiminum. Hitt er ljóst að ef við ekki ráðum eigin gjaldmiðli og stjórn hans tekur mið af allt öðru hagkerfi en hér er, mun veða erfiðara að stýra hagkerfinu og því líklegt að vextir hækki enn frekar og það sem kannski verst er fyrir launafólk, atvinnuleysi eykst. Sjálfur vil ég frekar halda vinnu, jafnvel þó hagurinn skerðist tímabundið vegna misvitrar stjórnunar landsins.

Þetta vanhugsaða brölt Villa er óskiljanlegt. Ber því við að fleiri og fleiri hagfræðingar telji krónuna ónýta. Inn á þetta er ég búinn að koma.

Hins vegar hefur þetta brölt hans vakið upp draug esb aðildar. Fjölmiðlar farnir að vitna í hagfræðinga um ágæti evru, sennileg sömu hagfræðinga og tókst að dáleiða Villa. Enginn ræðir norska krónu, Kanadadollar eða usadollar. Og auðvitað ræðir enginn dönsku krónuna, enda sá gjaldmiðill fasttengdur evru. Það væri því óþarfa millistig með tilheyrandi flækjum að taka upp þann gjaldeyri.

Villi ætti að lesa Grettissögu og baráttu Grettis við drauginn Glám. Þann draug þorði enginn að eiga við, flestir forðuðust hann, þeim fjáðu tókst að semja við óværuna. Það þurfti heljarmenni sem búið var að gera útlægann úr samfélaginu, til að berjast við drauginn og að lokum fella hann. Gretti bauðst að gera samning við Glám, en valdi frekar að útrýma honum. Barátta Grettis við Glám er að öllu leyti dæmisaga, þar sem útlægt heljarmenni tekur sér stöðu gegn vá almennings, það var enginn efi í huga Grettis, enda engir hagfræðingar til að hvísla í eyru hans.

Þeir sem hafa lesið pistla mína vita að ég hef verið ötull varðmaður fyrir Villa, á þessum vettvangi hér. Mér er ómögulegt að verja hann í þessari nýju vegferð sem hann hefur haldið í. Þetta hef ég tilkynnt honum en vona innilega að hann sjái að sér.

Þeir sem fara að leita hins eina sanna sannleiks hafa tekið að sér óendanlegt verkefni. Hann mun hvergi finnast.

 

Samgöngusáttmálinn er löngu fallin úr gildi

Alþingi samþykkti svokallaðan samgöngusáttmála árið 2019 og fékk þar heimild til að stofna opinbert hlutafélag um starfsemina. Ári síðar er Betri samgöngur ohf sett á laggirnar, um þetta verkefni. Eignarhluti ríkisins er 99.9933% en hin 0,0067% skiptast á milli fimm sveitarfélaga á höfuðborgarsvæðinu.

Þegar sáttmálinn var samþykktur af Alþingi var gert ráð fyrir að kostnaður við verkefnið yrði 120 milljarðar króna. Það er sú upphæð sem Alþingi heimilaði til verksins. Nýjustu áætlanir hljóða nú upp á 300 milljarða króna og verkefnið enn að mestu bara í hugum manna, varla komið á teikniborðið, hvað þá meira. Ljóst er að þessi upphæð á eftir að margfaldast. Samningurinn er því kolfallinn. Gera þarf nýjan samning sem Alþingi samþykkir.

Hækkun á rúmum þrem árum úr 120 milljörðum upp í 300 milljarða er ekki neitt smá. Ágætis verðbólga á þeim bænum! Fyrir 180 milljarða má gera ýmislegt, s.s. hlúa að öldruðum og jafnvel þeim sem minna mega sín í þjóðfélaginu. Jafnvel lækka vexti.

Það sem mér er með öllu óskiljanlegt er hins vegar sú staðreynd að stjórnarflokkarnir hafi látið blekkja sig svo hressilega. Borgarlína var eitt aðal kosningaloforð Samfylkingar, Þetta kosningaloforð er síðan greitt að 99.9933% af ríkinu! Það er vart hægt að ætla að menn hafi verið með öllum mjalla þegar þessi ákvörðun var tekin.

Auðvitað snýr samgöngusáttmálinn að fleiru en gamaldags borgarlínu, þó kostnaður við hana sé kannski sá þáttur sem er dýrastur og mesta óvissa ríkir um. Innan hans er einnig ákvæði um að borgin ætli að vera svo væn að heimila ríkinu að viðhalda og bæta sitt vegakerfi innan borgarinnar. Því viðhaldi og þeim endurbótum hefur verið haldið í gíslingu borgarinnar í áratug, eða svo. Samgönguráðherra taldi svo nauðsynlegt að ríkið fengi að viðhalda sínum eigum innan borgarmarkanna, að greiðsla fyrir kosningaloforð Samfylkingar væri réttlætanlegt. Það væri betra ef ráðherra samgöngumála væri svo eftirgefanlegur gagnvart öðrum íbúum þessa lands, þar sem á stundum er vaðið yfir einkalönd eins og ekkert sé sjálfsagðara. Og eftir að vegur hefur verið lagður eignar ríkið sér helgunarland langt útfyrir vegamörk án þess að landeigandi geti hreyft legg eða lið. Þar er ekki verið að tala mikið við landeigendur og alls ekki verið að greiða þeim fyrir einhver rán dýr gæluverkefni sem þeim eru huglæg.

Samgöngusáttmálinn var samþykktur af Alþingi undir lok ársins 2019 og hljóðaði upp á 120 milljarða króna á verðlagi þess árs. Af þeirri upphæð áttu 199,99 milljarðar að falla á ríkið. Það er sú upphæð sem Alþingi hefur samþykkt. Það er sú upphæð sem Betri samgöngur ohf hafa úr að spila, auðvitað með uppfærðum verðbólguhækkunum. Allar breytingar frá því kalla á upptöku samningsins fyrir Alþingi. Það eitt hefur fjárveitingarvald. Engum ráðherra né neinum öðrum er heimild fjárúthlutun úr ríkissjóð umfram það sem Alþingi samþykkir!!

Örlítið hefur borið á því að menn velti fyrir sér rekstrarkostnaði borgarlínunnar, hver hann verði og hver muni sjá um þá fjármögnun. Samkvæmt eignaskiptum opinbera hlutafélagsins sem um verkefnið var stofnað, er ljóst að sveitarfélögin ætla sér lítinn hlut í þeim kostnaði, ætla ríkinu að sjá um hann. Enn hafa þó ekki heyrst neinar tölur um þennan þátt en ljóst að miðað við hámarks nýtingu þessa forna ferðamáta, þarf að bæta verulega við. Ef fargjöld eiga að greiða reksturinn mun enginn ferðast með þessum vögnum, nema kannski ríkasta fólk landsins.

Telur nálgun Bjarna skynsamlega

Óheiðarleiki forstjórans

Samkeppnisstofnun á að sjá til þess að samkeppni sé virk, þar sem það á við. Þess vegna á stofnunin að vera algerlega óháð afskiptum utanaðkomandi afla, hvort heldur þar er um að ræða stjórnvöld eða fjársterkir aðilar á markaði. Það er grafalvarlegt, nánast fáheyrt, að forstjóri samkeppnisstofnunar skuli ekki átta sig á þessu einfalda hlutverki sínu. Honum er ekki sætt lengur.

Vissulega má leiða rökum að því að stofnunin þurfi aukið fé til umráða. Það fé sækir forstjóri stofnunarinnar ekki til ráðherra né annarra, með verktakasamningi. Það fé verður forstjórinn að sækja til Alþingis. Það eitt hefur fjárveitingarvald. Þegar samkeppnisstofnun gerir verktakasamning við einn aðila er búið að opna þá leið að hver sem er geti gert samning við hana og fengið þær skýrslur og álit sem þykir henta. Einungis peningar munu þá ráða för.

Samkvæmt úrskurði áfrýjunarnefndar samkeppnismála var það þó ekki forstjórinn sem leitaði eftir þessum verktakasamningi, heldur ráðherra. Forstjórinn samþykkti hins vegar að ganga að samningnum. Varðandi ráðherrann er þetta mál einungis enn eitt málið í sorgarferð hennar og löngu ljóst að hún veldur ekki sínu starfi. Það er hins vegar forstjórinn sem á að standa vörð um hlutleysi þeirrar stofnunar sem honum er treyst fyrir. Því trausti brást hann og hefur með því skaðað samkeppnisstofnun.

Ekki ætla ég að taka afstöðu til þess málefnis er ráðherra óskaði eftir að samkeppnisstofnum skoðaði og skilaði til sín skýrslu. Það má vel vera að rannsaka þurfi þann málaflokk. En er það samkeppnisstofnunar að gera það? Eða var stofnunin fengin til verksins til að fá aukið vægi fyrir ráðherrann?

Auðvitað er ráðherrann löngu búinn að fyrirgera rétti sínum til setu í æðstu stjórn landsins. Frá henni kemur hvert hneykslismálið af öðru og nú bætist enn í þann sarp er dómstólar eða eftirlitsstofnanir hafa sett enni stólinn fyrir dyrnar. Og í deiglunni enn fleiri mál sem hún mun þurfa að standa frammi fyrir dómstólum. Alveg hreint með ólíkindum að formaður VG skuli enn verja hana og halda henni í embætti.

Um forstjóra samkeppnisstofnunar er hins vegar það að segja að honum hefur tekist að rýra svo traust stofnunarinnar að einungis eitt er í stöðunni fyrir hann. Að segja starfi sínu lausu. Honum var treyst fyrir stofnun sem á að sjá til þess að heiðarleiki ráði för. Með samningi við aðila utan stofnunarinnar sýndi hann að heiðarleiki er ekki hafður í hávegum innan hennar.

Hann brást þjóðinni og á að segja sig frá starfi. Að öðrum kosti á Alþingi að setja hann af.

„Þessi úrskurður kom okkur á óvart“

Popúlismi í hæstu hæðum

Það vantar ekki popúlistan í Ólaf Steph., ekki frekar en fyrri daginn.

Hann segir það merki um að þjóðin vilji ekki lengur aðstoða vini okkar í Úkraínu í þeim hörmungum sem að þeim stafar. Ástæðuna finnur hann í því að stjórnvöld framlengdu ekki viðskiptafrelsi með nokkra kjúklinga frá hernaðarsvæðinu til Íslands. Ekki fæ ég séð hvað sá innflutningur hafði að segja í þeim hörmungum sem yfir Úkraínu gengur. Kannski einhver hafi haft vinnu í nokkra klukkutíma vegna þeirra viðskipta, en önnur áhrif engin. Ólafur ætti kannski að skoða eignartengsl stóru kjúklingabúanna þar ytra og þá kannski í leiðinni hversu stór, eða réttara sagt lítill, hluti framleiðslunnar var fluttur hingað til lands. Sá peningur sem ríkissjóður varð af við þessa niðurfellingu skatta hefði mátt nota til annarra og betri þarfa, í hjálp okkar við þessa stríðsþjáðu þjóð.

Svo er það hin hlið málsins, hverjir raunverulega það voru sem þurftu að taka á sig þessa "aðstoð". Ekki stórkaupmenn, svo mikið er víst. Kostnaðurinn lenti allur á bændum landsins. Það voru þeir sem þurftu að blæða, meðan stórkaupmennirnir sáu sér þarna leik á borði til að græða enn meira. Í það minnsta gátum við neytendur ekki fundið þessa ódýru kjúklinga í kjötborðinu. Þar var ekki neina kjúklinga að finna sem voru merktir Úkraínu. Hvert fór þá arðurinn af viðskiptunum?!

Ákall Úkraínu um sölu á matvælum til Evrópu kom vegna þess að lokast hafði á sölu á korni frá landinu, en korn er jú aðal landbúnaður landsins. Ríki Evrópu tóku vel í þessa viðleitni en þó með þeim skilyrðum að ekki mætti skerða landbúnað innan esb. Því varð lítið úr kaupunum. Hins vegar hefðum við hæglega getað verslað korn frá Úkraínu, án þess að skaða landbúnað hér. Ekki veit ég til þess neinn íslenskur stórkaupmaður hafi sýnt viðleitni til slíkra viðskipta.

Hitt er svo aftur sérstakt athugunarefni, hvernig formaður félags atvinnurekenda hér á landi getur leift sér að halda stöðugum árásum á eina atvinnustétt í landinu. Bændur eru jú atvinnurekendur og fyrirtækin sem vinna afurðir þeirra einnig. Sennilega greiða þó fáir bændur félagsgjöld til félags atvinnurekenda, enda fátt annað fyrir þá þar að sækja en skít og skömm. Hugsanlega gæti þetta félag þó eflst nokkuð ef stefna formanns og stjórnar breyttist gagnvart bændum og yrði þeirri starfstétt sanngjarnari. Þó bændastéttin hafi rýrnað nokkuð undanfarna áratugi má ætla að þangað mætti sækja eitthvað í kringum sex þúsund atkvæði.

Megin málið er þó það að þessi svokallaða hjálp til Úkraínu skilaði litlu sem engu. Þessi hjálp byggði alfarið á því að ein stétt í landinu stæði undir henni meðan önnur stétt sá sér leik á borði og greip til sín hagnaðinn. Eftir stóðu bændur, bæði íslenskir sem og úkraínskir, með sárt enni. Veski íslenskra stórkaupmanna bólgnaði hins vegar.

Það væri heiðarlega ef formaðir félags atvinnurekenda hefði sagt. Við erum sárir yfir því að stjórnvöld vilji ekki leyfa okkur að flytja inn ódýrt kjöt, sem við svo seljum á sama verði og íslenskt gæðakjöt.

Enginn áhugi á Alþingi að styðja við Úkraínu

Sjálfstæðisflokkur esb og siðferði þjóðarinnar

Þingmálaskrá ráðherranna okkar er nokkuð sérstök. Þar kennir ýmissa grasa. Fjármálaráðherra eykur skattaálögur, barnamálaráðherra vill setja lög um skák og svo mætti lengi telja. Og auðvitað heldur utanríkisráðherra sig við sama heygarðshornið og vill gera lög frá esb æðri okkar lögum og þar með störf Alþingis nánast óþörf, í það minnsta lítill hagur fyrir kjósendur að mæta á kjörstað.

Þessi listi ráðherranna er nokkuð langur, þó eru sumir duglegri en aðrir. Það sem þó kannski stingur í augu er að nærri 30% þingmála ráðherranna eru vegna afskipta erlendra stofnana. Þar fer mest fyrir innleiðingum á lögum esb í íslenskan rétt. Merkilegt nokk, þá eru ráðherrar Sjálfstæðisflokks mun duglegri við þá iðju en ráðherrar hinna flokkanna, eru tryggastir við esb. Þar fer auðvitað utanríkisráðherra og varaformaður flokksins, fremstur í stafni!

Það eru undarlegir tímar sem við lifum. Sá stjórnmálaflokkur sem harðast hefur boðað skattalækkanir, er með formann sem er búinn að slá út alla aðra fyrrum fjármálaráðherra í skattahækkunum. Og sá stjórnmálaflokkur sem mest hefur talað fyrir sjálfstæði landsins er með varaformann, sem að því er verk hennar segja okkur, gengur harðast í því að efla völd esb hér á landi. Ekki langt í að við þurfum ekki einu sinni að sækja um aðild, verðum bara sjálfkrafa aðildarland að sambandinu.

Sjálfstæðisflokkurinn ber sannarlega ekki lengur nafn með rentu og ótrúlegt að nokkur vilji setja nafn sitt við þennan svikaflokk. Það er stundum sagt að Framsókn sé opið í báða enda, Sjálfstæðisflokkur er opinn í alla enda, fylgir þeim sem þykkast eiga veskið! Ber enga virðingu fyrir fylgjendum sínum!

 

Ekki ætlaði ég að skrifa neitt um mál málanna, kynfræðslu 7 til 10 ára barna. Við lestur nýútgefins kennsluefnis þar um, fór þó svo að þriggja barna faðir sem á orðið 11 barnabörn og kominn leiðinlega nærri starfslokum, blygðaðist sín yfir þeim lestri. Efnið var grófara en hægt var að sætta sig við. Getur virkilega verið að þeir sem verja þetta kennsluefni hafi ekki lesið þennan bækling, eða er siðferði þjóðarinnar virkilega komið niður á svona lágt plan?

Kaldur vetur framundan

Það er kaldur vetur framundan. Ekki er gert ráð fyrir neinni hækkun launa á komandi ári, þrátt fyrir mikla verðbólgu sem erfitt eða útilokað er að tengja launahækkunum til almennings. Þar eru önnur öfl að verki, öfl sem launþegar landsins hafa lítil eða engin áhrif á. Sennilega helsti verðbólgumaturinn kokkaður í Svörtuloftum þessi misserin. 

Það vantar hins vegar ekki auknar álögur í fjármálafrumvarpið, sem í sjálfu sér er sem eldsneyti á verðbólgubálið.  Það kemur hins vegar nokkuð á óvart að fjármálaráðherra skuli veðja á að gamla fólkið hrökkvi uppaf í meira mæli en áður. Þetta fjárlagafrumvarp hefði sómt sér vel í gömlu Sovétríkjunum.

Kólnandi vetur, með verkföllum og allskyns óáran er því framundan. Bækluð og nánast óstarfhæf ríkisstjórn mun ekki lifa slíkar hörmungar af.

Tekjur af eignarskatti aukast um 3,5 milljarða

Dagur treystir á guð og lukkuna

Það er hreint með ólíkindum hvernig borgarstjóri hagar sér. Raunveruleikaskynið er akkúrat ekki neitt. Ef menn ekki vissu betur, mætti halda að þar réði fáviska hug og hönd.

Fjármál borgarinnar eru kominn í slíkan hnút að erfitt er fyrir borgina að fjármagna sig, Hvert skuldabréfaútboðið af öðru, sem  borgin stendur fyrir, fer út um þúfur. Staða borgarinnar orðin slík að henni stendur ekki lengur til boða fjármagn nema á okurvöxtum. Þetta kemur svo sem ekki á óvart, hitt er undarlegra hversu langt þessi óstjórn hefur verið látin ganga. Það er ekki eins og þetta sé að koma upp núna, búið að gerjast í áratug!

Hver man ekki eftir Bragganum fræga eða dönsku grösunum sem voru síðan plöntuð við hann, hver man ekki eftir pálmatrjánum sem þó hafa ekki enn orðið að raunveruleika. Hver man ekki eftir sukkinu vegna sorpmála borgarinnar, Gaju málið, gasstöðin og nú allra síðast sorgleg framkvæmd á einfaldri breytingu við sorphirðuna. Hver þekkir ekki sögu skólamála borgarinnar, á báðum skólastigum, sem henni er ætlað að sjá um. Það mætti skrifa heila bók um þá sorgarsögu. Og hver þekkir ekki aðgerðir borgarstjórnar gegn einkabílnum, götur þrengdar og allt gert til að skapa sem mestar tafir í umferðinni, með tilheyrandi óþarfa mengun til handa borgarbúum. Svona mætti lengi telja, en allt hefur þetta kostað borgarbúa útlát fjármuna, ýmist í formi skatta til borgarinnar eða sem lántaka hennar, sem nú er komin yfir þolmörk.

En hvað gerir borgarstjóri þegar allt er komið í þrot og enga peninga er lengur hægt að fá? Jú hann talar um Parísarhjól við höfnina, hann rígheldur í borgarlínu, gamaldags samgönguaðferð sem einna hellst virkar í fyrrum austantjaldslöndunum. Hann talar um draumsýnir þegar raunveruleikinn hrópar.

Ekki ætla ég að eyða orðum á Parísarhjólið hams Dags. Ekki heldur á sölu Perlunnar, en sala hennar er víst komin á borðið. Samgöngusáttmálann má hins vegar skoða og umræðuna sem um hann hefur verið upp á síðkastið. Þar eru þvílíkir fjármunir í húfi. 

Segja má að sú umræða hafi farið af stað þegar fjármálaráðherra áttaði sig á að ekki væri fjárhagslegur grundvöllur fyrir þeirri vegferð. Að áætlaður kostnaður sáttmálans hefði hækkað úr 160 milljörðum upp í 300 milljarða. Áður hafði áætlaður kostnaður verið hækkaður úr 120 milljörðum í 160 milljarða. Sáttmálinn hefur því hækkað um 180 milljarða á ótrúlega skömmum tíma og nánast allar framkvæmdir enn á teikniborðinu, svo ætla megi að þessar upphæðir eigi eftir að aukast verulega. Reyndar fæst ekki séð að fjárhagslegur grundvöllur fyrir verkefninu sé til staðar, jafnvel þó miðað sé við fyrstu tölur, hvað þá þær sem ræddar eru í dag.

Borgarstjóri er þó alveg sallarólegur vegna þessa, enda fjármálasýn hans nokkuð öðruvísi en flestra. Þó sá hann sig tilknúinn að svara þessum staðhæfingum. Ekki vegna þess að þær væru rangar, alls ekki. Heldur að þær væru eðlilegar og tilgreindi nokkur verkefni Vegagerðarinnar sem höfðu hækkað frá fyrstu áætlunum. Samtals gat hann fundið þar verkefni sem höfðu hækkað um 20 miljarða umfram áætlun. Reyndar eitt þeirra. sem hafði hækkað mest, eða um 5 milljarða frá áætlun, eða 227%, verkefni sem er hluti samgöngusáttmálans. Þarna leggur hann því að jöfnu 15 milljarða hækkun við 180 milljarða hækkun!

Eitt lítið dæmi um verkefni samgöngusáttmálans er brúin yfir Fossvoginn. Brú sem ekki er ætluð almennri umferð þannig að hún skrifast alfarið á Borgarlínuna. Það er nefnilega árátta bæði borgarstjóra og formanns Betri samgangna ohf. að telja hin ýmsu verkefni samgöngusáttmálans til Borgarlínu þegar hentar, en annars utan hennar. Jafnvel utan sáttmálans ef þurfa þykir, eins og upptalning borgarstjóra á verkefnum Vegagerðarinnar.

Áætlaður kostnaður brúarinnar var árið 2021 3 milljarðar. Nú, árið 2023 er áætlaður kostnaður kominn í 6,1 milljarð króna. Hefur tvöfaldast í verði á tveim árum. Ef verðbólga er talin með og allur aukakostnaður sem ekki var fyrirséður, mætti með góðum vilja reikna hækkun upp á um 30%, eða um tæpan milljarð, að kostnaðaráætlun nú gæti verið um eða undir 4 milljörðum króna. Eftir stendur óútskýrður kostnaður upp á 2 milljarða króna. Þetta er þó ekki öll sagan. Kostnaður í dag er í raun enn hærri, sem nemur 1,4 milljörðum, eða 7,5 milljarðar. Þessi 1,4 milljarða lækkun á núgildandi áætlun fékkst með því að nota lélegra efni í brúnna, en áætlað var í fyrstu. Það mun því leiða til aukins viðhaldskostnaðar á henni og jafnvel endurbyggingu innan allt of skamms tíma.

Og þessi blessaða brú liggur enn á teikniborðinu, enn langt í útboð hennar, þó bjóða eigi fljótlega út þá vinnu sem þarf að gera í landi. Því má reikna með að allar tölur eigi eftir að hækka enn frekar.

Þessi aukni kostnaður leggst ekki nema að hluta á borgarsjóð, ríkissjóður mun taka skellinn að mestu. En þegar tillit er tekið til þess að borgarsjóður getur ekki lengur fjármagnað sig, er hver hækkun honum ofviða, hver kostnaðaraukning sem eldsneyti á vanda borgarinnar, hver kostnaðaraukning dýpkar það fen sem borginni hefur verið komið í.

En borgarstjóri er sallarólegur, segir að borgin muni vaxa út úr vandanum. Það eina sem vex í borginni eru auknar skuldir. Til að ná sér útúr úr slíkum vanda þarf fyrst og fremst að vinna að því. Fljótlegast, farsælast og best er að stöðva allar þær fjárfreku framkvæmdir sem hægt er. Þar vigtar Borgarlína þyngst fyrir borgarsjóð. Að treysta á guð og lukkuna dugir skammt.

Það er vonandi að stjórnvöld stöðvi þessa vegferð, bæði til að halda ríkissjóði eins vel reknum og hægt er, en ekki síður til að forða borginni frá allsherjar hruni. Hruni sem mun ekki síst lenda á okkur landsmönnum sem búum utan borgarmarkanna!

 

Tillaga um Parísarhjól taktlaus

Hvert er réttlætið?

Það er auðvitað útilokað að fyrirtæki á samkeppnismarkaði stundi með sér verðsamráð. Slíkt heldur verði vöru eða þjónustu uppi. Sá aukni kostnaður færist eftir virðiskeðjunni og margfaldast, allt til loka hennar. Það kemur síðan í hlut neytandans að greiða þann kostnað.

Samkeppniseftirlitið er stofnað til að varna því að slíkur leikir séu stundaðir, stofnað til að verja neytendur gegn samráði fyrirtækja. Það vekur hins vegar upp stóra spurningu hver vörnin er fyrir neytandann, þegar stofnunin leggur á himinháar sektir. Þær sektir fara sömu leið og ágóði samráðsins, niður virðiskeðjuna og neytandinn þarf að borga. Þarna er í raun verið að leggja á neytendur kostnað vegna kostnaðar sem hann þegar hefur greitt gegnum verðsamráðið.

Sektir til fyrirtækja er ekki lausn, reyndar vandséð að fyrirtæki eigi að taka á sig skömmina. Fyrirtæki ákveða ekkert sjálf, það eru einstaklingar innan þeirra sem sjá um ákvarðanatökur. Því á að sækja þá menn til saka sem ákváðu verðsamráðið, ekki fyrirtækin sem þeir unnu hjá. Þá menn á að sekta og ef þeir ekki eru borgunarmenn fyrir sektum sínum, setja þá bak við lás og slá.

Það er lítil von til að samkeppni geti orðið eðlileg meðan menn geta falið sig bak við fyrirtækin og komið kostnaði vegna græðginnar á sömu hendur og urðu fyrir henni. Meðan menn geta verið stykk frí frá brotum sínum og látið fyrirtækin taka á sig ábyrgðina. Það er ekki eins og þessir stjórnendur séu á einhverjum sultarlaunum.

Hvar er öll ábyrgðin sem ofurlaun stjórnenda er réttlætt með, þegar þeir þurfa ekki að standa skil gerða sinna?

Hver er bótin fyrir neytendur sem svindlað var á með verðsamráði, þegar fyrirtæki sem slíkt stunda fá bara á sig sektir sem þau sækja síðan til sömu neytenda?

Hvert er réttlætið?

Rannsóknin afvegaleidd frá fyrstu stigum

Kvalir hvala

Eitt undarlegasta útspil stjórnmálamanns, hin síðari ár, var bann við hvalveiðum sem sjávarútvegsráðherra setti, degi áður en veiðar áttu að hefjast í vor. Þetta hefur leitt til þess að stjórnbarsamstarfið hefur sjaldan verið stirðara, enda samþykkt í stjórnarsáttmála að hvalveiðum skyldi lokið að hausti 2023. Einfaldara og eðlilegra hefði verið fyrir ráðherra að láta veiðarnar fara fram í sumar og gefa síðan út að veiðum íslendinga á stórhvölum væri eftir það alfarið lokið. Í stað þess tók hún ákvörðun sem er nánast óskiljanleg, ákvörðun sem sannarlega er ekki í anda eðlilegrar stjórnsýslu, ákvörðun sem að öllum líkindum stenst ekki íslensk lög, ákvörðun sem getur átt eftir að baka ríkissjóð háar fjárhæðir. Þessa ákvörðun tók hún vegna persónulegrar andstöðu við hvalveiðar, andstöðu sem hún hafði þegar er hún samþykkti stjórnarsáttmálann og þáði sæti í ríkisstjórn.

En um hvað snýst svo þessi deila öll, deilan um hvalveiðar. Upphaflega var andstaðan sú að hvölum fækkaði mikið á jörðinni og voru sumar tegundir taldar í útrýmingarhættu, einkum þó stórhveli er héldu til á suðurhelmingi jarðkringlunnar. Í dag eru þessi rök ekki lengur gild, hvölum fjölgar mikið í öllum höfum. Þá er dregið fram ný ástæða gegn hvalveiðum, kvalræði hvala.

Málið snýst semsagt um hvort hvalir kveljist er þeir eru líflátnir. Ég þekki ekki neina aðferð til aflífunar skeppna án þess að þær kveljist, en það kvalræði stendur sjaldnast lengi og skepnan fljót að gleyma því, enda dauð. Ráðherra vill finna einhverja leið til að veiða hvali án þess þeir kveljist. Slík aðferð er því miður ekki til. Hvorki gagnvart hvölum né öðrum dýrum. Jafnvel búið að sanna að grasið kveljist þegar það er slegið og blómin þegar þau eru slitin upp.

Sjávarútvegsráðherra var kominn út í horn með ákvörðun sína frá því í vor. Var líklega búin að átta sig á að henni skrikaði þar fótur á lagalega línunni. En hvað átti hún að gera? Ef hún hefði framlengt banninu var hún að storka örlögum sínum enn frekar og reynda ríkisstjórnarsamstarfinu einnig. Ef hún leifði veiðar var hún að viðurkenna eigin mistök í vor. Skýrslan tók þar af allar vangaveltur, enda fátt þar sem kom á óvart.

En ráðherrann er enginn nýgræðingur í stjórnmálum, er refur eins og hún á ætt til. Því kom hún með útspil sem einungis refir geta dregið fram úr sínu hugskoti. Hún leyfir veiðar en setur jafnfram fram skilyrði sem sjálfkrafa stoppa þær af. Skilyrði um að skyttur hvalbáta skuli ljúka námskeiði um atferli, sársaukaskyn, streitu og vistfræði hvala. Fyrir það fyrsta þá er ekki neitt slíkt námskeið til, svo einhver fær þann heiður að setja það saman. Slík vinna tekur tíma, enda fátt vitað um þau atriði sem kenna á um hvalina. Höfundar þurfa væntanlega að skjótast á sjó og hafa tal af einhverjum hvölum, spyrja þá spurninga um hluti eins og sársaukaskyn og streitu. Jafnvel hugsanlegt að einhverjir hvalanna séu haldnir kulnun. svo vissara er að hafa sálfræðing með í för. Þegar því er lokið þarf að koma niðurstöðum á blað, vinna út því námsefni og síðan að skipuleggja sjálf námskeiðin. Miðað við hefð hér á Íslandi, mun sá tími er brot og prentun námsefnisins tekur, einn og sér duga til að hvalveiðitímabilinu lýkur áður en námskeið getur hafist. 

Nýjast snúningur þessa máls var svo í gær, þegar leikarar westur í henni hollywood hótuðu landsmönnum öllu illu, ef þeim dirfðist að kvelja hvalina. Eins og áður segir þá er það nú svo að skepnur kveljast yfirleitt þegar þær eru líflátnar. Það á ekki síst við um mannskepnuna, enda sennilega ekkert dýr jarðar aumara en hún. Kannski ættu þessir spekingar þar westra að lýta sér aðeins nær. Hvergi á byggðu bóli er eins mörgu fólki fargað en einmitt í þeirra heimalandi, nema auðvitað þar sem stríðsherrar fá útrás. Og oftar en ekki taka þá landar spekinganna þar westra þátt í óhugnaðnum. Kannski væri nær fyrir þetta fólk að hafna því að vinna í sínu heimalandi, þar til bót verður á. Reyndar hætt við að pyngja þeirra léttist nokkuð.

Annars er nokkuð undarlegt að fólk sem verður frægt af því að koma sjálfu sér á framfæri, leikarar og annað listafólk, telji sig geta orðið siðapostular annarra við það eitt að vera frægt, telji sig verða betra og vitrara en annað fólk. Það er ekki eins og að heimur þessa fólks og einkalíf sé neitt sérstaklega spennandi, allskyns sukk og svínarí kringum þeirra líferni. Þykir stórmerkilegt ef það heldur sama maka í einhver ár. Auðvitað eru undartekningar frá þessari reglu, einsakar persónur í þessum hóp hafa sýnt að þær búa að mannkostum. Það fólk heldur sig hins vegar til hlés. Það eru þeir sem sukka mest, sem telja sig besta og tjá sig hæst, en eru kannski minnstir.

Leikarar og listafólk á heiður skilinn fyrir sýna listsköpun en ætti að halda sig til hlés í pólitík. Það fer ekki vel saman. Einnig ætti þetta fólk að átta sig á þeirri staðreynd að listamaður velur sér hlutverk, velur hlutverk listtjáningar og að skemmta, velur að vera þjónn fólksins.

Fólkið á ekki að vera þjónar þess og allra síst heilu þjóðirnar.

 

Gæti verið ómögulegt að uppfylla skilyrðin

Bilaborgin

Stefna borgarstjórnar síðustu 13 ár hefur verið að þrengja að einkabílnum og að borgarlína muni leysa allan vandann. Það er hárrétt hjá borgarstjóra að óbreytt stefna mun þýða meiri umferðatafir. Vart er þó þar ábætandi eftir þrettán ára óstjórn í málinu.

Gamaldags borgarlína mun ekki bæta ástandið, þvert á móti. Framkvæmdastjóri betri samgangna ohf. komst að kjarna málsins í viðtali á vísi, þar sem hann sagði að fullreynt væri að reyna að efla strætisvagnakerfið. Og hvað er borgarlína annað en strætisvagnakerfi, á sterum. Ef til staðar er kerfi sem ekki virkar, hví þá að sóa peningum í annað enn verra kerfi?

Það sem kemur kannski þó mest á óvart, eftir að fjármálaráðherra benti á þá einföldu staðreynd að fjárhagslegur grundvöllur borgarlínu væri fjarri því að geta staðist, hver viðbrögð samgönguráðherra voru. Hann taldi ekki þörf á að skoða málið neitt sérstaklega. Í mesta lagi að fresta því um einhver ár, en haldið yrði sömu stefnu, hvað sem það kostar. 

Hans flokkur hefur alla tíð haft nokkuð skýra afstöðu gegn borgarlínu, talið að peningum til samgöngubóta væri betur varið á annan hátt. Þegar oddviti flokksins í síðustu borgarstjórnarkosningum talaði fyrir breyttri og betri stjórn borgarinnar, töldu kjósendur að þar væri m.a. átt við að breytingar yrðu í stefnu umferðarmála. En oddvitinn var fljótur að þiggja stólinn og svíkja sína kjósendur. Hann mun ekki verða langlífur í pólitík. Formaðurinn, samgönguráðherra, elti fljótlega þennan nýja "framsóknarmann". Hvað kemur næst frá ráðherranum? Að leggja niður flugvöllinn?

Það er klárt mál að ef sömu stefnu verður haldið, í umferðarmálum borgarinnar, mun illa fara. Borgarlína mun þar engu breyta. Það þarf ekki nema eina staðreynd til að átta sig á þeirri staðreynd.

Björtustu vonir gera ráð fyrir að um 12% ferða innan borgarinnar muni verða þjónaðar af borgarlínu. Þetta eru björtustu vonir, í raunheimum má gera ráð fyrir að nýtingin verði mun minni. En ok, notum þessar björtustu vonir. Það er fjarri því að þær muni duga til þess eins að flytja þá fjölgun sem gera má ráð fyrir að verði á svæðinu, þar til fyrsta áfanga er náð, hvað þá ef verkefninu líkur einhvertímann. Því mun eftir sem áður 88% íbúa ferðast á annan hátt, flestir á einkabílum. Þar mun hlutfallsleg aukning bíla verða í samræmi við fjölgun fólks. Grundvölurinn undir þessu er því fjarri því að geta staðist.

Ef svo farið er í fjárhagshliðina, þessa sem fjármálaráðherra benti á að ekki væri fjárhagslegur grundvöllur fyrir. Reyndar er erfitt að tala um fjárhagslegan grundvöll af einhverju, þegar ekki er vitað hver kostnaður verður. Væntanlega á ráðherra við að sá kostnaður sem áætlaður er í dag sé utan fjárhagslegs grundvallar. Reyndar er einungis eitt verkefni að hefjast sem eingöngu er hægt að skrifa á borgarlínu og þar hefur áætlaður kostnaður hækkað dag frá degi, langt umfram verðbólgu. Nú á að bjóða verkið út og fróðlegt að sjá hversu langt yfir kostnaðaráætlun boðin verða. Þarna er átt við brú yfir Fossvoginn, sem einungis strætisvagnar borgarlínu mega aka yfir,  auk hjólandi og gangandi umferð. Önnur verkefni borgarlínu virðast vera val borgarstjóra hvort þau tilheyri borgarlínu eða ekki. Fer eftir því hvað hentar hverjum tíma. En sum þessara verkefna koma þó einungis til vegna hugmynda um borgarlínu. Öll eiga þó sammerkt að hækka daglega og vera þó stórkostlega undirmetin þegar að útboði kemur.

Því er útilokað að hafa einhverja minnstu hugmynd um kostnaðinn og einnig útilokað að gera sér grein fyrir því hvort fjárhagslegur grundvöllur sé til staðar. Ofaná allt er síðan algerlega haldið utan umræðunnar rekstrarkostnaður borgarlínunnar, né hver eða hverjir eigi að standa undir honum. Er það mögulegt að 12% þeirra sem ferðast um borgina muni geta haldið uppi slíkum rekstri? Hvert þarf fargjaldið að verða til að það gangi eftir?

Borgarstjóri sjálfur hefur bent á þá staðreynd að höfuðborgin er hönnuð sem bílaborg. Þeirri hönnun verður ekki breytt, jafnvel þó svokölluð þétting byggðar verði sett á stera. Borgin er dreifð yfir stórt svæði og sjaldnast sem fólk býr nærri þeim stað sem það sækir atvinnu. Öll þjónusta hins opinbera, sjúkrahús og æðri menntastofnanir eru á litlu svæði í jaðri borgarinnar, þeim jaðri sem lengst liggur frá öllum vegtengingum til og frá borginni. Sem lengst liggur frá öllum nýjustu hverfum borgarinnar. Sem jafnvel lengst liggur fá mestu hugmyndum um þéttingu byggðar í borginni. Því mun einkabíllinn áfram verða helsti fararmáti borgarbúa.

Því verða borgaryfirvöld að átta sig á því að greiða þarf umferð einkabílsins um borgina. Að telja að hægt sé að þvinga fólk til hlýðni, þvinga fólk til að nota gamaldags ferðamáta, er eins og að berja hausnum við stein. Meirihluti borgarstjórnar hefur sennilega stundað þá iðju full lengi, ef mið er tekið af áráttuhegðun þeirra. 

Óbreytt stefna þýði meiri umferðartafir

Kjarnorku- eða kolabílar

Fá lönd eru eins rík af hreinni orku og Ísland og fá lönd hafa meiri hag af orkuskiptum bílaflotans en Ísland. Ekki er þó allt sem sýnist.

Samkvæmt alþjóðlegu bókhaldi, þó einkum því evrópska, er orkan okkar bara alls ekki svo hrein.  Hreinleiki hennar hefur verið seldur úr landi. Eftir sitjum við með kolmengaða orku, framleidda að mestu með kjarnorku og kolum. Orkufyrirtækin selja hreinleikann úr landi og kolefnisbókhald Íslands fer í vaskinn.

Því er það svo að þeir sem hafa efni á að kaupa sér rafbíl, eru í raun að kaupa sér kjarnorku- eða kolakynntan bíl. Nema auðvitað viðkomandi versli sér einnig kolefniskvóta, svona rétt eins og við mengunarsóðarnir sem ökum um á díselbílum getum gert. 

Fáránleikinn er algjör.