30 til 50 árum á eftir ...

Skýrsla starfshóps umhverfis og iðnaðarráðherra um nýtingu vindorku var opinberuð við mikla athöfn síðasta miðvikudag. Ráðherrann var ekki lengi að sjá kjarna skýrslunnar, "Ísland 30 til 50 árum á eftir öðrum þjóðum". Svo mörg voru hans orð. Reyndar kemur þetta hvergi fram í sjálfri skýrslunni, en hvað með það. Frasinn er góður að mati ráðherra. Og forsætisráðherra hamrar síðan járnið í fréttum á ruv, þar sem hún hræðir okkur landsmenn með miklum komandi sköttum, takist ekki að minnka hér losun co2 út í andrúmsloftið, en mat þeirra allra heilögustu í Brussel er að okkur gangi það frekar illa.

Aðeins um skýrsluna, eða kannski öllu heldur bókina. Þar kemur fátt fram. Í skipunarbréfi starfshópsins kemur fram hvaða atriði skuli skoðuð. Þessi atriði eru talin upp aftur og aftur, án neinnar niðurstöðu. Greinilegt að hópurinn þorði hvorki að segja af eða á eð nokkurn skapaðan hlut. Þó má segja að ef skýrslan er grannt skoðuð, að nýting vindorku hér á landi sé vart gerleg. Í lokaorðum kristallast kjarkleysi hópsins til að taka afstöðu til málsins, en þar segir m.a.: 

"Starfshópurinn telur brýnt að stjórnvöld setji skýra stefnu um hagnýtingu vindorku, óháð
því hvort hún falli undir lög 48/2011 um rammaáætlun eða ekki. Vel útfærð og formlega
samþykkt heildarstefna myndi án vafa geta myndað skýran ramma fyrir alla þá aðila,
opinbera sem einkaaðila, sem vinna að málefninu og getur stuðlað að sátt".

Frekar þunnur endir á langri bók, svo ekki sé meira sagt.

Ráðherra umhverfis og auðlindamála telur hins vegar skýrsluna mikið afrek. Eins og áður segir gat hann lesið úr henni að við værum langt á eftir öðrum þjóðum í nýtingu vindorkunnar, auk þess sem hann taldi skýrsluna vera kjörna til að vinna frekar að framgangi vindorkuvera hér á landi. Allir vita hvar hugur ráðherrans liggur í því efni. Kannski einhverjir hagsmunir fyrir hann, svona eins og suma kollega hans. 

Það er stundum sagt að við Íslendingar viljum alltaf finna upp hjólið, aftur og aftur. Þetta hefur á stundum leitt þjóðina í mikla eymd. Skemmst að minnast bankahrunsins, á þessari öld en hugsa má lengra aftur í tímann, jafnvel aftur til þrettándu aldar, til að sjá hversu vitlausir við erum. Að vera 30 til 50 ár á eftir einhverjum öðrum gefur þann kost að læra af mistökum þeirra. Svo er með nýtingu vindorkunnar. Við getum lært af mistökum þeirra sem eru komnir svo langt fram úr okkur á því sviði. En nei, íslensk stjórnvöld vilja ekki læra, þau vilja finna upp hjólið!

Orðum fylgir ábyrgð. Það er háalvarlegt mál þegar ráðamenn þjóðarinnar lofa einhverju sem ekki er hægt að standa við, sér í lagi í samskiptum við aðrar þjóðir. Ísland gerðist aðili að Kyoto bókuninni og hefur fylgt þeim þjóðum eftir sem að henni komu í markmiðum að minnkandi losun co2 út í andrúmsloftið. Markmiðum sem allir vita að ekki verður náð. En okkar forsætisráðherra bætti um betur á einum þeirra funda sem þjóðhöfðingja flugu til og lofaði að Ísland yrði kolefnislaust árið 2040 og að árið 2030 yrði samdrátturinn kominn í 40%. Hins vegar er talað um 30% minni losun meðal annarra þjóða og það markmið er víst í húfi, hjá okkur. Náist það ekki munum við þurfa að greiða háar upphæðir fyrir kolefniskvóta, af einhverjum sjóðum sem eru á höndum ESB. Strax í upphafi var séð að þessu markmiði yrðu vart náð og alls ekki hér á landi, þar sem orkuskipti til húshitunnar hafði þegar farið fram og ekkert tillit tekið til þess. Þetta er sú orkunotkun sem vegur hæst í almennri orkunotkun og algjörlega galið að ekki skuli tekið tillit til þess. Þá er spurning hvaða áhrif á þessa útreikninga háu herranna í Brussel, sala slíkra kvóta úr landi hafa. Þurfum við að kaupa kolefniskvóta erlendis frá, vegna þess að orkan okkar er sögð vera framleidd með kjarnorku og kolum?

Það er ekki tilviljun að forsætisráðherra bryddar upp á þessu malefni í fréttum. Helstu rök vindbaróna fyrir að leggja land okkar undir slíkan óþrifnað sem vindorkuver eru, er einmitt skuldbinding okkar til kolefnisjöfnunar. Þeir hafa þó vit á að nefna ekki kolefnisleysi, eins og ráðherra, enda slíkt með öllu ófært.

Vindorkan hefur verið nýtt erlendis um nokkurn tíma, 30 til 50 ár að mati orkumálaráðherra, en staðreyndin er að nýtingin á sér mun lengri tíma. Þó við förum nú ekki aftur til miðalda, þegar vindur var látinn knýja kornmillur, hefur vindur til raforkuvinnslu verið þekktur um langa tíð. Smárellur á sveitabæjum var víða þekkt, jafnvel hér á landi. Seinna fóru stærri mannvirki að sjást erlendis, þó hér væri þróun hæg. Það sem kannski veldur er að við þurfum ekki vindorkuver, ólíkt ýmsum öðrum þjóðum. Við höfum nægt vatn og vatnsorkuver hefur alla yfirurði yfir vindorkuna. Stöðugleiki vindorku er mjög lítill, jafnvel svo að setja þarf upp meira en helmingi meira uppsett afl en það sem nýtist. Það eitt og sér gerir vindorkuna óhagstæðari en vatnsorkuna. Landsvæði sem þarf fyrir vindorkuver er margfalt meira en fyrir vatnsorkuver, að miðlunarlónum meðtöldum.

Að bera Ísland saman við þjóðir eins og Danmörk, þar sem engin virkjanleg á rennur, er fráleitt. Vindorkuver geta undir einstökum tilfellum verið réttlætanlegar, svo sem á eyjum og svæðum þar sem enginn annar hreinorkugjafi er til staðar. Reyndar er langt seilst að kalla vindorku hreinorku. Liggur nærri olíuorkuverum að hreinleika og mun óhreinni en gasorkuver. En það er efni í annan pistil. Seinna.

Ísland 30 til 50 árum á eftir

Draumórar, fallegur texti og fráleit kostnaðaráætlun

Þá er hvítbók Reykjavíkurborgar varðandi snjóhreinsun komin út. Fallegur texti og margar hugmyndir, svo sem að snjómagn skuli ráða snjómokstri og upphitun gatna með hitaveitu, ásamt fleirum undarlegum hugmyndum.

Það er þó ekki fyrr en búið er að pæla í gegnum allan fallega textann, fyrstu 28 blaðsíðurnar af 32 og kostnaðaráætlunin á síðustu fjórum blaðsíðunum er skoðuð, sem sést hvað þessi vinna er lítils virði og byggð fyrst og fremst á draumórum.

Ef tekin eru dæmi úr kostnaðaráætluninni, sem samtals hljóðar upp á 190 milljónir má nefna einn þátt sem hugsanlega getur staðist raunveruleikann, en þó varla. Það er kostnaður við ráðningu manna til eftirlits snjóruðnings, upp á heilar 50 milljónir á ári. Aðrir liðir eru svo fjarri raunveruleikanum að furðu sætir. Sem dæmi um einskiptisaðgerð um fjölgun tækja til snjóhreinsunar, upp á 5 milljónir. Það er ekki hægt að fá neina vinnuvél keypta fyrir þann pening. Minnsti liðléttingurinn eru dýrari og þá á eftir að kaupa snjótönn eða snjóblásara á hann. Þessi upphæð dugir vart fyrir virðisaukaskatti af skilvirku snjóruðningstæki.

Öll þessi áætlun ber þess merki að þeir sem hana sömdu vita fátt um snjóhreinsun. Þeir liðir sem hugsanlega geta staðist eru þeir sem snúa að skrifstofuvinnu borgarinnar, en allir liðir er snúa beint að sjálfri snjóhreinsuninni er eru vanreiknaðir, sumir jafnvel svo að undrun sætir.

Auðvitað á að miða snjóhreinsun að snjómagni. Það þarf ekki einhvern stýrihóp til að komast að þeirri einföldu staðreynd. Og auðvitað væri gott ef hægt væri að hita upp gatnakerfið, en meðan tæplega er til heitt vatn til að hita hús borgarinnar og sundlaugum er lokað, er varla til vatn í slíka draumóra.

190 milljónir hljóðar þessi áætlun uppá. Stór hluti þeirrar upphæðar á að notast við skrifborð borgarstarfsmanna. Væri ekki betra bara að nota allan peninginn til snjóhreinsunar? Það er ekki eins og það séu einhver vísindi sem liggja að baki þeirrar vinnu. Og gaman væri einnig að vita hver kostnaður við þessa hvítbók var. Þann pening hefði einnig mátt nota til snjóhreinsunar.

Draumórar, fallegur texti og fráleit kostnaðaráætlun er besta lýsingin á afurð þessa stýrihóps.

Svona vill borgin bæta snjómokstur

First we take Manhattan - then we take Berlin

Þegar Hvalfjarðargöng voru opnuð með athöfn hafði Reykjavíkurborg nýlega sameinast Kjalarnesi. Því kom í hlut þáverandi borgarstjóra, ISG, að vera fulltrúi við þá athöfn. Er hún kom upp úr göngunum að vestanverðu vitnaði hún í Cohen og sagði þessi orð: First we take Manhattan - then we take Berlin. Enginn efaðist um hvað hún var að meina og fór kuldahrollur um margann skagamanninn.

En nú er öldin önnur. Reykjavíkurborg stefnir í gjaldþrot, meðan rekstur Akraness gengur þokkalega. Samkvæmt reikningum bæarins fyrir síðasta ár þá var skuldahlutfallið einungis 20%, sem er næstum því íslandsmet. Því er spurning, er kannski ekki rétta að snúa þessum orðum ISG við, að Akranes yfirtaki bara Reykjavík? Að bærinn fari í örlítið stærri landvinninga en hingað til.

Að vísu er eitt sveitarfélag í milli, Hvalfjarðarsveit, enn betur sett fjárhagslega en Akranes. Það ætti þó ekki að vera mikið vandamál. Tilvonandi bæjarstjóri og formaður bæjarstjórnar Akranes eiga báðir rætur til Hvalfjarðarsveitar. Reyndar býr tilvonandi bæjarstjóri í því sveitarfélagi. Því má eiginlega segja að einungis formsatriði sé að sameina þau tvö sveitarfélög og síðan halda í austur, undir Hvalfjörðinn.

Nafnið á hinu nýja sveitarfélagi gæti orðið:

Akra víkur sveit, eða Hval nes vík.

Og auðvitað yrði bóndinn á Reyn borgarstjóri og strákurinn frá Miðfelli forseti borgarstjórnar.

Dagur og Einar þurfa þá ekki að óttast neina frekari niðurlægingu.

Segja borgina vilja forðast niðurlægingu

En ekki hvað?

Það er ekkert smá embætti að gegna formennski í umhverfis og skipulagsnefnd Reykjavíkurborgar. Þegar snjóa tók í desember síðastliðnum, nokkur snjór en fráleitt að tala um einhverjar hamfarir í þeim efnum, kom í ljós að borgin var ekki viðbúin. Allt varð ófært. 

Í framhaldinu var rætt við formann umhverfis og skipulagsnefndar, en snjómokstur er víst á hans ábyrgð. Formaðurinn lét ekki slá sig út af laginu, þó fólk kæmist hvorki lönd né strönd og borgin lömuð. Boðaði hann stofnun stýrihóps. Taldi það vænlegra en mokstur gatna.

Nú, í lok vetrar, skilar loks þessi stýrihópur afurð sinni og mun væntanlega koma í hlut formanns skipulags og umhverfisnefndar að færa borgarbúum hinn heilaga sannleik um snjómokstur.

Snjómokstur á að taka mið af snjómagni! 

Djúpur sannleikur fyrir suma en einföld staðreynd fyrir flesta

Landráð?

Það er undarleg sýn sem ráðherra hefur á fullveldi landa, eða stjórnarskrá. Að fela sig bakvið það að um "leiðréttingu á innleiðingu" sé að ræða er vægast sagt fráleitt.

EES samningurinn var gerður við Efnahagsbandalag Evrópu, var fyrst og fremst viðskiptasamningur. Síðan þá hefur orðið mikil eðlisbreyting á samstarfi Evrópuþjóða. Í stað Efnahagsbandalags er komið Evrópusamband. Eðlið orðið breytt og samstarf þessara þjóða orðið mun pólitískara en það var er EES samningurinn var samþykktur á Alþingi, með minnsta mögulega meirihluta.

Mesta eðlisbreytingin var í byrjun desember 2010, er Lissabonsáttmálinn var samþykktur. Sá sáttmáli lagði grunnin að enn frekara sjálfstæði ESB frá aðildarlöndum þess. Sambandið fékk þá ráðherra á ýmsum sviðum, s.s. utanríkismálum og aðild að stofnunum Sameinuðu þjóðanna, sem hvert annað þjóðríki.

Segja má að þegar þessi eðlisbreyting varð á Efnahagsbandalagi Evrópu og það varð að Evrópusambandi, hafi EES samningurinn fallið úr gildi. Í það minnsta hefði átt að endurskoða hann í samræmi við breytingu á EB yfir í ESB.

Allt frá upphafi samþykktar okkar í EES hefur hallað á okkar hlut í því samstarfi. Það var þó ekki fyrr en eðlisbreytingin úr EB yfir í ESB, sem fyrst fór að verða mikill halli þar á. Áður var það svo að hluti síðasta dags Alþingis, hverju sinni, fór í að samþykkja tilskipanir frá EB, en nú tekur daga að samþykkja þessar tilskipanir, í lok hvers þings. Þær eru bornar fram á færibandi og sjaldnast nokkur umræða um þær. Fæstir þingmenn hafa hugmynd um hvað þeir eru að samþykkja.

Nú er það svo að allir samningar færa hvorum samningsaðila eitthvað gott, þó láta þurfi undan í öðrum málum. Svo er einnig varðandi EES samninginn. Hann er ekki alvondur þó áhöld hafi verið um gildi hans gagnvart stjórnarskrá þegar hann var samþykktur. Í dag þarf hins vegar enginn að efast um að ýmsar tilskipanir sem Alþingi hefur samþykkt, höggva svo nærri stjórnarskránni að ekki verður við unað. Þegar hoggið er að stjórnarskrá ríkis er verið að veikja sjálfstæði þess.

Við eigum auðvitað að eiga góð samskipti við aðrar þjóðir Evrópu, bæði þeirra er eru innan sem utan ESB. Við eigum hins vegar aldrei að láta slíkt samstarf vega að okkar eigin sjálfstæði. Þegar svo er komið að tilskipanir eru samþykktar án umræðu. á Alþingi, er ekki lengur hægt að tala um sjálfstæði þjóðarinnar.

Því þarf að óska eftir upptöku EES samningsins, koma honum í það horf er hann var hugsaður, viðskiptasamning. Að slíta sundur viðskiptatengsls frá stjórnmálatengslum. Þeir stjórnmálamenn sem ekki átta sig á þeirri staðreynd hvert komið er, eiga ekkert erindi á Alþingi. Þeir munu aldrei standa vörð lands og þjóða, eins og þeim ber. Það er landráðafólk.

Hvorki vegið að stjórnarskrá né fullveldi framselt

1984

Í sögu Georgs Orwell, 1984, er heimsmyndin vægast sagt skuggaleg. Eftirlit með fólki hvar sem það fer og við minnstu yfirsjá, að mati yfirvalda, þarf að svara til saka. Jafnvel mökun mannkyns stjórnað að ofan. Þessi saga kemur æ oftar upp í huga manns og virðist heimsmyndin stefna hraðbyr til skáldsögunnar.

Lengi hefur lögregla stundað þá leiðinlegu iðju að liggja í leyni og veiða menn fyrir minnstu yfirsjón. Hin síðari ár hefur þetta tekið á sig nýja og enn ljótari mynd, þar sem lögregluembætti hafa fengið ómerkta bíla, búna myndavélum sem eru faldir í þeim. Þessum bílum er gjarnan plantað niður þar sem menn eiga síst von og hafa margir lent í sektum fyrir svo smávægileg brot umferðalaga að leggja þarf sig fram til að greina þau.

Tollayfirvöld eru orðin lítt sjáanleg, stunda sömu iðju og lögreglan, þ.e. að stunda leynilegt eftirlit.

Bæði þessi embætti hafa misskilið sitt hlutverk, telja sig eiga að veiða þegar þeirra hlutverk er að verja. Að vera sýnileg og koma þannig í veg fyrir lögbrot, ekki leynileg og bíða eftir að lögbrotið hafi verið framið.

Og nú er Fiskistofa komin á sömu braut. að í stað þess að vera sýnileg og koma þannig í veg fyrir að sjómenn brjóti lög og reglur, velur stofnunin að bíða eftir að lögbrot verði framið og vonast til að ná því upp á myndband. Verst er þó að nú geta sjómenn vart migið í saltan sjó, án þess að eiga von á að það sé tekið upp á myndband, með fljúgandi dróna.

Og svo til að færa okkur enn nær skáldsögu Orwells, þá liggur nú frammi frumvarp frá forsætisráðherra um stofnun sannleiksráðuneytis!

Það virðist sama hversu skáldsögur eru ótrúverðugar, stjórnmálamönnum tekst alltaf að toppa þær!

Drónaeftirlit brot gegn persónuvernd

Að sníða sér stakk eftir vexti

Fjölmiðlar, þeir sem enn lifa, gera miklar fréttir af falli Fréttablaðsins, Vissulega nokkur frétt en fjarri því að vera einhver ógn við land og þjóð. Reyndar er nokkur aðdragandi að þessu falli og ætti ekki að koma nokkrum á óvart. Eftir að hætt var að bera blaðið í hús, að húseigendum forspurðum og lesendur hvattir til að sækja sér blaðið á næsta "safnstað", sem gjarnan voru matvöruverslanir, var ljóst að í vandræði stefndi. Þá kom einnig í ljós hversu raunverulegur lestur blaðsins var lítill.

Formaður Blaðamannafélagsins tók stórt til orða í viðtali í sjónvarpi. Taldi þetta ógnun við "frjálsri" blaðaútgáfu og sagði einnig að "sumum stjórnmálamönnum þætti stafa ógn af frjálsri blaðamennsku". Síðar ummælin eru auðvitað ekki svaraverð, svo fráleit sem þau eru, jafnvel þó öflug atlaga hefði verið gerð að ráðherra í fréttum stöðvar 2 um það efni. Hitt er hins vegar nokkuð umhugsunarvert, þetta með frjálsu blaðamennskuna.

Enginn fjölmiðill á Íslandi er frjáls. Þeir eru allir há pólitískir, hver á sinn veg. Mest fer fyrir þeim fjölmiðlum er teljast til vinstri í pólitík og þar beitt hinum ýmsu ráðum við fréttaflutning. Saklausir menn jafnvel gerðir sekir til að svala þrá fréttamann eftir lestri. Svo mikið vald hafa þessir miðlar að það er farið að lita almenna umræðu í landinu og jafnvel svo að þeir sem ekki eru á sama máli láta frekar kjurt liggja en að tjá sig. Þá er útilokað að tala um frjálsa fjölmiðla sem er reknir fyrir styrki af almannafé.

Þegar fyrirtæki fer á hausinn stafar það auðvitað af því að tekjur duga ekki fyrir kostnaði. Þegar svo er komið að flestir eða allir fjölmiðlar eru komnir á vonarvöl, jafnvel þó vel sé til þeirra skaffað af almannafé, hlýtur eitthvað að vera að í kostnaðarhliðinni í íslenskri fjölmiðlun. Þegar tekjur lækka, þarf að lækka kostnað á móti. Annað leiðir til glötunar..

Fjöldi fjölmiðla segir ekki til um frelsi þeirra, þó auðvitað ekki megi færa allan fréttaflutning á einn stað. Reyndar er það svo að í dag eru fjölmiðlar sífellt að leita frétta af kollegum sínum, apa fréttir upp hver af öðrum. Fagleg fréttamennska er fátíð. Hins vegar hafa þessir miðlar verið notaðir í pólitískum tilgangi, eins og áður segir.

Auglýsingartekjur hafa nokkuð komið til umræðu í sambandi við þessar fréttir. Þar er gagnrýnt að ruv skuli vera á auglýsingamarkaði og sú gagnrýni svo sem skiljanleg, enda tekjur stofnunarinnar úr mörkuðum skatttekjum nægar til að reka hana, þ.e. ef menn sníða sér stakk eftir vexti. Einnig hefur verið nefnt að erlend stórfyrirtæki séu orðin umsvifamikil á auglýsingamarkaði og séu að "stela" auglýsingum frá fjölmiðlum.

Almennt séð eru auglýsingar stórlega ofmetnar. Fáir fara eftir auglýsingum, leita sér freka upplýsinga eftir öðrum leiðum. Þegar flett er blaði eða lesinn miðill á netinu, er fljótt flett yfir auglýsingarnar. Öllu verra er að forðast þær á ljósvakamiðlum, en gerlegt ef vilji er til. Einna undraverðast er þó þegar íslensk fyrirtæki taka upp á að auglýsa á erlendu vefmiðlum. Slíkar auglýsingar skila akkúrat engu.

Meginmálið er þó það að fjölmiðlar hér á landi eru kannski ekki of margir, heldur hitt að þeir telja sig stærri en þeir raunverulega eru. Þeir þurfa að sniða sér stakk eftir vexti. Í sjálfu sér er ekkert að því þó pólitísk öfl styrki fjölmiðla og komi þar sínum málum á framfæri. Það á þó ekki að fela undir merkjum frelsi fjölmiðla. Að ætla að auka enn frekar á styrki til fjölmiðla úr sameiginlegum sjóðum okkar, sem eru ekki sérlega beisknir í dag, er aftur eins vitlaust og frekast getur talist. Hugsanlega mætti þó nota það fé sem hver skattskyldur einstaklingur greiðir sem nefskatt til fjölmiðlunar og skipta þeim peningum á annan veg en nú. Að tekið sé eitthvað af fé ruv og því deilt á aðra fjölmiðla. Hvernig slík skipting getur átt sér stað, svo allir séu sáttir, átta ég mig ekki á. Kannski einfaldast að skattgreiðandinn velji sjálfur einhvern eða einhverja fjölmiðla á skattframtali sínu.

 

Áhyggjur af yfirvofandi gjaldþroti Torgs

Móðgun við landsmenn

Þegar talað er um kollefnishlutleysi er ætíð átt við að notkun jarðefnaeldsneytis skuli hætt. Það er auðvitað göfugt markmið að minnka notkun jarðefnaeldsneytis, enda mengun frá nýtingu þess nokkur. Öll mengun er slæm og ber að vinna að minnkun hennar eftir mætti. En það má þó ekki kosta aðra og verri mengun, má ekki kosta hvað sem er. Einhverra hluta vegna er það þó svo að einblínt er á eina tegund mengunar og jafnvel hvatt til stórfelldrar mengunar á öðrum sviðum, til þess eins að minnka þennan eina þátt. Slíkt leiðir einungis til glötunar. Rörsýni hefur sjaldn þótt vænleg.

Látum liggja á milli hluta deilur manna um hlýnun jarðar og áhrif co2 á hana. Hitt eru allir sammála um að mengun, hverju nafni sem hún nefnist, er slæm fyrir jarðarkringluna. Þegar horft er til þess að mannfjöldi á jörðinni er nánast kominn yfir þolmörk hennar, en mannfjöldi hefur aukist frá einum milljarði í upphafi tuttugustu aldar í átta milljarða í dag, er ljóst að verkefnið er ærið og krefjandi.

Við hér á Íslandi eru heppin, eigum gnógt af orku og fjölda kosta til að auka okkar orkuframleiðslu. Vatnsorkan er auðvitað sú allra hreinust og vandséð að hægt sé að framleiða hreinni orku. Gufuaflsvirkjanir eru einnig taldar nokkuð hreinar, þó að vísu nokkur brennisteinsmengun sé frá þeim. Hvort sú mengun aukist við að virkja orku úr gufunni, eða flæðir annar jafnt og þétt upp úr jörðinni, hef ég svo sem ekki þekkingu á. Hitt er kannski verra að tæplega er hægt að tala um sjálfbærni í virkjun gufuaflsins, a.m.k. ekki eins og að því er staðið í dag. Ofnýting gufunar er þekkt.

Og nú vilja sumir nefna vindinn sem hreina orku. Vissulega má segja að vindurinn er hrein orka, rétt eins og vatnið. Og gnægð er af vindi í heiminum, þarf ekkert að leita til Íslands eftir honum. Það er aftur þegar kemur að því að virkja þá hreinu orku, sem málið vandast. Þá er hreinleikinn fljótur að fjúka út í veðrið. Reyndar má segja að virkjun vindsins sé næst olíukynntum orkuverum í hreinleika, utan þess að mengun olíuvera er nokkuð einsleit meðan mengun frá vindorkuverum er ansi fjölbreytt og mun hættulegri. Þá má ekki gleyma þeirri staðreynd að t.d. spaðar vindtúrbína eru úr plasti og plast er unnið úr olíu. Rímar ekki beinlínis saman við að hætta allri notkun jarðefnaeldsneytis.

En hver er þessi mikla mengun frá vindorkuverum. Að frátaldri fagurfræðinni, en hún er auðvitað persónubundin. Það sem einum þykir fagurt þykir öðrum ljótt. Vel getur verið að einhver sjái fegurð í vindorkuverum, þar sem saman koma allt að 100 vindtúrbínur, yfir 200 metrar á hæð og vildu gjarnan sjá sem flest slík orkuver, er ljóst að flestum ofbýður slík sýn.

Fyrir utan fagurfræðina má nefna að fyrir hverja vindtúrbínu þarf gríðarlegt magn af steypustáli auk þess sem stál er í sjálfu mastrinu. Til að framleiða stál þarf jarðefnaeldsneyti. Fyrir hverja vindtúrbínu þarf gífurlegt magn af steypu, til að halda þessum túrbínum á réttum stað og í réttri stöðu. Hver sökkull þarf að vera a.m.k. 30 metrar í þvermál og a.m.k. 4 metra þykkur, samkvæmt upplýsingum vindtúrbínuframleiðenda. Fólk er í dag hvatt til að byggja hús sín úr timbri vegna þess að steypa sé svo ofsalega mengandi fyrir andrúmsloftið.

Eins og áður segir eru spaðar þessara túrbína gerðir úr trefjaplasti og líftími þeirra talinn vera 10 ár. Það þarf því a.m.k. tvo ganga af spöðum á hverja túrbínu, á líftíma hennar. Reyndar er þessi líftími fundinn af reynslu annarra þjóða, þar sem vindtúrbínur eru bæði minni og og umhverfi betra. Hver líftími þeirra verður á fjöllum Íslands er ekki vitað en það er þó vitað að vindurinn hefur verið duglegur að slípa steina á kollum íslenskra fjalla. Og hvað er það sem veldur þessum stutta líftíma spaðanna? Jú, svarið við því er einfalt, þeir eyðast upp. Plastið í þeim eyðst og fýkur út í loftið. Fyrst sem svifryk en þegar slit þeirra nær ákveðnu marki fara að fljúga stærri plasthlutir af spöðunum. Við erum látin borga auka skatt ef við dirfumst að kaupa plastpoka í kjörbúðinni.

Auk þessa má nefna ýmsa aðra mengun frá vindorkuverum. Í Evrópu er farið að mælast óvenjulega mikið magn af gastegund sem kallast Sulphur hexafluoride, eða SF6. Gastegund þessi er notuð til einangrunar og kælinga í rafbúnaði og þessi aukna mengun er rakin til vindorkuvera. Hættan á losun þess er einkum þar sem stöðugleiki orkuframleiðslu er lítill, minni hætta þar sem stöðugleikinn er mikill, eins og í vatnsorkuverum. Talið er að sloppið hafi út í andrúmsloftið, frá vindtúrbínum, árið 2018, yfir 9000 tonn af þessari gastegund, sem svara til um 44 milljónum einkabíla eða að brennt hafi verið 103 milljón tonnum af kolum! SF6 gas er 23.500 sinnum hættulegra en co2, fyrir andrúmsloftið. Eyðingartími SF6 er talinn vera 3.200 ár!

Þá má nefna aðra og minni mengun frá vindorkuverum, s.s. olíumengun, en fyrir hverja vindtúrbínu þarf töluvert magn af olíu, á gíra hennar, til kælingar rafals og á spenna. Algengt er að þessa olía sleppi út og mengi jarðveginn umhverfis þær. Þetta gerist bæði þegar olíuskipti fara fram en einnig á búnaður til að bila. Hljóðmengun, sem sumir vilja gera lítið úr en hefur valdið kvölum hjá þeim sem hafa fengið slík mannvirki nærri sínum húsum. Skuggaflökt, eitthvað sem Gestapó þótti eitt sinn tilvalið til pyntingar á föngum sínum. Mikið jarðrask á byggingatíma, sem vandséð er að verði nokkurn tíma bætt í viðkvæmri íslenskri náttúru, margfalt verri en nokkur utanvegaakstur. Svona mætti lengi telja.

Það er því vandséð að nokkur geti mælt vindorkuverum bót, að minnsta kosti ekki ef hagur náttúru og loftlags á að vera til staðar. Ef engum öðrum kosti er til að dreifa, má segja að vindorkan sé hugsanlega réttlætanleg, umfram kolakynnt orkuver. Að öðrum kosti á ekki að horfa þennan kost til orkuframleiðslu.

Þegar svo er komið að öllum meðulum megi beita, til að minnka losun á co2, jafnvel menga margfalt meira, mengun sem er margfalt verri fyrir andrúmsloftið, er eitthvað stórkostlegt að.

Í viðtengdri frétt heldur forstjóri Landsnets því fram að tvöfalda þurfi raforkuframleiðslu í landinu. Engir útreikningar eða forsendur eru þó lagðar fram. Hvernig forstjórinn, sem stjórnar jú því fyrirtæki sem flytur orkuna um landið, ætlar að koma þeirri orku milli staða, þegar ekki einu sinni er hægt skammlaust að flytja þá orku sem þegar er framleidd hér, til notenda, er vandséð. Hann heldur því fram að virkja þurfi vindinn, framleiða með vindorku 2.500 MW. Þá þarf uppsett afl vindorkuvera að vera að lágmarki 5-6.000 MW, miðað við betri nýtingatíma en þekkist! Þetta gerir yfir 1.000 vindtúrbínur af þeirri stærð sem flestar hugmyndir eru um hér á landi! Og til að jafna álag frá 6.000 MW vindorku þarf jafn mikla eða meiri vatnsorku. Þar með fýkur út í vindinn hagkvæmni vatnsorkuveranna, en hún byggist fyrst og fremst á stöðugleika framleiðslunnar. Reyndar gefur forstjórinn í skyn að hægt sé að jafna þessa notkun á hinum endanum, þ.e. að salan geti fylgt sveiflum vindsins. Að halda því fram, jafnvel þó undir rós sé, að einhver sé tilbúinn að byggja hér upp einhvern iðnað sem þarf að reka eftir því hvernig vindur blæs, er ekki bara barnalegt, heldur beinlínis móðgun við landsmenn.

Hvernig er hægt að taka svona fólk trúanlegt!

Gæti þurft að tvöfalda raforkuframleiðsluna

Röng mælistika

Hvers vegna er ekki notuð sama mælistika hér á landi og notuð er í okkar samanburðarlöndum, við mælingu verðbólgu? Það er til samræmd mæling verðbólgu sem öll lönd Evrópu nota, nema Ísland. Þó erum við að bera okkur saman við þessi lönd á flestum sviðum. Hvernig er hægt að bera saman verðbólgu ef ekki er notuð sama mælistika?

Nú mælist verðbólga hér á landi 10,2%, ekki alveg hæsta verðbólga í Evrópu en mjög nærri því. Ef sama mælistika er notuð hér og þar ytra, mælist verðbólga hins vegar ekki nema 8,8% og við komin á það plan að vera með nánast meðaltalsverðbólgu í Evrópu. Í Svíþjóð mælist hún 9,7% og í Noregi mælist verðbólgan 8,3%. Hins vegar eru stýrivextir í Svíþjóð einungis 3% og í Noregi 2,75%. Hér á landi eru stýrivextir hins vegar 7,5% og samkvæmt ummælum seðlabankastjóra munu þeir hækka enn frekar. Stefna þá í að verða hærri en verðbólgan mælist, samkvæmt samræmdri mælistiku. Þetta er auðvitað glórulaust.

Þessi sér íslenska mæling á verðbólgu er auðvitað arfur þess tíma er öll lán til húsnæðiskaupa voru verðtryggð. Þetta leiðir til þess að enginn hagur er af því að taka vaxtalán, jafnvel hættulegt. Afborganir slíkra lána er fljót að fara yfir greiðslugetu fólks, þegar vextir stökkbreytast. Því verður að afnema þessa sér íslensku aðferð við mælingu verðbólgu og taka upp sömu mælistiku og okkar samanburðarlönd nota. Mælistiku sem er talin gild og góð um alla Evrópu, utan Íslands. Einungis þannig er hægt að tryggja að fólk sem tekur lán í góðri trú, miðað við efnahag, geti staðið skil þeirra. Einungis þannig mun verða hægt að afnema verðtryggingu lána, sem einnig er sér íslensk.

Það er einstakt að stjórnmálamenn vilji ætíð mála skrattann á vegginn, að gera meira úr hlutum en tilefni er til. Vissulega er 8,8% verðbólga slæm en 10,2% er margfalt verri. Eins og áður segir er 8,8% verðbólga nærri meðaltalsverðbólgu Evrópuríkja. Það er engin krísa að geta haldið Íslandi nærri meðaltalsverðbólgu Evrópuríkja, reyndar bara ágætis afrek, miðað við ástandið í heiminum. En, nei, íslenskir stjórnmálamenn vilja mála ástandið enn verra. Mætti halda að þeir væru illa haldnir af "Stokkhólmseinkenni".

Fyrir nokkrum dögum hvatti seðlabankastjóri fjármagnseigendur til að mótmæla á götum úti, þar sem raun innvextir væru í mínus. Reyndar man ég ekki til að hafa nokkurn tíman fengið raunvexti af innistæðu og er þó kominn á efri ár. Ástæða þess að maður geymir nokkrar krónur í banka er ekki til að ávaxta þær, keldur til að minnka skaðann af því að hafa þær undir koddanum. Að fá einhverja vexti í stað engra. Þetta var náttúrulega svo absúrd hjá seðlabankastjóra að engu tali tekur. Ef hann hugsar sé að hækka stýrivexti svo að innlánsvextir banka verði jákvæðir, þarf hann að hækka þá nokkuð ríflega, þar sem vaxtamunur bankanna er mjög mikill. Hefur ætíð verið mikill en hin síðari ár keyrt úr hófi fram. Þetta mun auðvitað leiða til þess að öll útlán bankanna falla í vanskil, þar sem enginn getur borgað af lánum sínum. Afleiðingin er að bankarnir sjálfir falla. Hvað þá um innistæðurnar, með háu vöxtunum?

Bankastjóri seðlabankans segist vera í einkabaráttu við verðbólguna. Því þurfi hann að hækka vexti og mun hækka þá þar til verðbólgu lægir. Það mun sennilega verða seint, enda hækkun stýrivaxta sem fóður fyrir verðbólgudrauginn. Hækkun vaxta leiðir af sér að flest fyrirtæki verða að hækka verð á sinni vöru eða þjónustu. Flest fyrirtæki eru háð lánsfé, skammtímalánum eða lánum til til lengri tíma.

Þá eru auðvitað flest heimili landsins skuldsett, sum mikið önnur minna. Lán til húsnæðiskaupa eru þar umfangsmest. Hækki vextir svo að fólk geti ekki staðið skil á sínum lánum, mun verðbólga auðvitað lækka, lækka svo að við förum beinustu leið í kreppu!

Ég viðurkenni að seðlabankastjóri hefur það lögbundna hlutverk að halda verðbólgu niðri. Til þess hefur hann ýmis verkfæri. Hann virðist þó hafa einstakt dálæti á einu þeirra, hækkun stýrivaxta. Annað verkfæri væri þó sennilega enn betra, að auka bindiskyldu bankanna. Það leiðir til þess að bankar draga úr útlánum. Aðgerð sem ekki kemur í bakið á fólki, heldur hefur það val.

Það er eitt atriði sem ég get ekki með nokkru móti skilið og útilokað er að geti haft áhrif á verðbólguna, en það er hækkun vaxta á þegar tekin lán. Hækkun vaxta á lán sem fólk sækist eftir er aftur skiljanlegt. Hækkun vaxta á þegar tekin lán, lán sem fólk tekur í góðri trú og samkvæmt sinni greiðslugetu, munu einungis leiða til greiðslufalls. Hækkun lána á ótekin lán gefa lántaka val og mun að öllum líkindum draga úr verðbólgu.

Seðlabankastjóri starfar samkvæmt lögum. Þau lög eru sett á Alþingi. Það er því stjórnmálamanna að grípa í taumana þegar í óefni stefnir. Svo er nú. Annað tveggja fer seðlabankastjóri offari eða hitt að hann fer eftir lögum. Líklega er síðari kosturinn réttur og þá þarf að breyta lögunum. Annað getur ekki gengið.

En fyrst og fremst þarf að breyta mælistikunni, að færa hana til samræmis við það sem aðrar þjóðir nota. Einungis þannig er hægt að tala vitrænt um verðbólgu hér á landi og haga aðgerðum samkvæmt því.

 

„Algjört forgangsmál að ná verðbólgu niður“

Matvælaöryggið

"Að Ísland verði sjálfbært í matvælaframleiðslu". Hversu oft höfum við ekki heyrt þennan frasa frá stjórnmálamönnum? Sér í lagi þegar þeir telja einhverja bændur heyra til. Þá hefur þessi frasi verið vinsæll í undanfara kosninga.

En það kostar að framleiða mat. Tvær leiðir eru til að fá þann kostnað greiddan, úr vösum þeirra er neyta matarins eða hin leiðin, sem flestar vestrænar þjóðir nota, að greiða niður framleiðslukostnaðinn og tollvarnir gegn innflutningi. Það er augljóst að ef neytendur eigi að greiða allan kostnað við matvælaframleiðsluna þarf að hækka laun verulega. Því má segja að þær niðurgreiðslur til matvælaframleiðslu, er vestræn ríki hafa valið, sé til þess gerðar að halda launakostnaði almennings niðri. Inn í þetta spilar svo byggðastefna, en sumar þjóðir líta hana ekki síður mikilvæga en að halda niðri launakostnaði. Fyrir bóndann sjálfan skiptir ekki máli hvaðan aurarnir koma, svo fremi hann geti rekið bú sitt.

Erlendis þykir sjálfsagt og eðlilegt að halda innlendri matvælaframleiðslu þannig að ætíð sé til lágmarks matvæli í landinu. Að ætíð sé framleitt meira en þörf er á og litið svo á að umframframleiðslan sé fórnarkostnaður, jafnvel þó lítið fáist fyrir þá framleiðslu. Þetta skapast auðvitað vegna þeirrar staðreyndar að langan tíma tekur að ala skepnur upp í sláturstærð og því útilokað að framleiða nákvæmlega það sem markaðurinn þarf hverju sinni. 

Hér á landi hafa verið öfl sem vinna gegn þessari stefnu og svo komið nú að bændum fækkar verulega. Niðurgreiðslur til matvælaframleiðslu hafa minnkað að raungildi meira hér á landi en í nokkru öðru vestrænu ríki, síðustu áratugina. Tollvernd, sem aðrar þjóðir beita í stórum stíl, t.d. nánast útilokað að flytja matvæli til ESB ríkja eða Bandaríkjanna, þykir af hinu illa hér á landi. Þar hefur verslunin farið fremst í flokki, enda sér hún sér hag í því.

Að óbreyttu mun landbúnaður leggjast af hér á landi, fyrr en síðar. Þá er víst að aðrar þjóðir séu ekki tilbúnar að niðurgreiða þau matvæli sem við þurfum, að upp komi sú staða að við verðum að borga raunverð fyrir öll matvæli. Hætt er við að þá þurfi að hækka laun hér nokkuð. Það er staðreynd að kostnaður við matvælaframleiðslu hér á landi er hærri en erlendis, en sá kostnaðarauki er þó ekki meiri en svo að flutningur yfir hafið mun sennilega eyða honum, með tilheyrandi kolefnislosun og ekki má heldur gleyma álagningu sísvangrar verslunarinnar.

Ef stjórnmálamenn meina eitthvað með þeim frasa sem fram kemur í upphafi þessa pistils, þurfa þeir að fara að vinna að málinu, ekki síðar en strax. Þar hafa þeir tvo kosti, að gera ekkert og gefa innflutning frjálsan, eða hitt að auka niðurgreiðslur og herða tollvarnir gegn innflutningi matvæla. Ef fyrri kosturinn er valinn er það ávísun á mikla hækkun á matvælum, stór aukinn launakostnað og að stærsti hluti landsins leggist í eyði. Seinni kosturinn býður hins vegar upp á matvælaöryggi, lágat matvælaverð og blómlega byggð um landið.

Þetta þarf að gerast strax. Bændum hefur fækkað gífurlega síðustu ár og mun fækka mikið ef fram fer sem horfir. Þeir sem eftir standa hafa reynt að stækka við sig bústofninn, eftir getu. Það virðist þó vera að það sé sama hversu stórann bústofn menn hafa, útilokað er að láta búin borga sig.

Í viðhengdri frétt nefnir Steinþór að afurðastöðvar séu of margar í landinu og nefnir sem dæmi að í Danmörku sjái tvær slíkar um alla slátrun svína þar í landi. Ekki ætla ég að dæma þessi orð forstjórans, en bendi á að litlar einingar eru stundum hagkvæmari í rekstri en stórar. Meðan sláturhúsin voru mörg og smá var afkoma bænda af smáum búum vel viðunandi. Það væri gaman ef hann gæti nefn hvernig þetta snýr að sauðfjárslátrun í Noregi, en þar þykir stórt bú, sem ber sig að fullu, með einungis 300 vetrarfóðraðar ær. Hér á landi er virðist sama hversu margt vetrarfóðrað fé menn halda, jafnvel þrisvar til fjórum sinnum fleira, útilokað er að láta það borga sig.

Fyrir skömmu gerði ASÍ könnum á kostnaði "matarkörfunnar". Kom í ljós að matvæli hafi hækkað nokkuð. Ekki kom fram í fréttum hvernig skipting þessarar hækkunar var, með tilliti til innlendra og innfluttra matvæla. Hér fara fjölmiðlar hamförum þegar lambakjötið hækkar um einhverjar krónur, en enginn segir neitt þegar kókópuffs, séríos eða önnur innflutt matvæli hækki um tugi prósenta. Það væri einnig veglegt verkefni fyrir ASÍ að skoða hversu stór hluti af launum fer til kaupa á innlendum atvælum og bera saman við hvernig sú þróun hefur verið síðustu þrjá til fjóra áratugi. Það væri sannarlega fróðleg lesning.

Stefnir í kjötskort á innlendum markaði