Vindorka og op3

Ég hef ritað nokkrar greinar um ásókn erlendra aðila til að byggja vindorkuver á Íslandi, enda málið stórt á alla vegu. En það verður ekki rætt um þessa ásókn erlendra aðila án þess að nefna einnig orkupakka ESB. Það er nauðsynlegt fyrir þessa erlendu aðila að rjúfa einangrun Íslands frá orkumarkaði Evrópu. Forsendur fyrir byggingu slíkra risamannvirkja liggja auðvitað í því að geta fengið sem mest fyrir orkuna.

Til hliðsjónar þessum pistli hef ég tekið skýrslu er unnin var fyrir stjórnvöld um op3, áður en hann var samþykktur á Alþingi, höfundar Friðrik Árni Friðriksson Hirst og Stefán Már Stefánsson. Það sorglega er að stjórnvöld og stór hluti þingmanna nenntu ekki að lesa þá skýrslu. Hefðu þeir haft dug til að vinna sína vinnu, værum við ekki í þeirri stöðu sem við erum í dag.

Orkupakkar ESB eru nú orðnir þrír, sá fyrsti tók gildi 1999 og fjallaði fyrst og fremst um gagnsæi í viðskiptum með orku. Annar orkupakkinn tók gildi 2003 og hann fjallaði einkum um framleiðslu, flutning og dreifingu, auk þess aðskilnað þessara þátta.

Orkupakki 3 tók gildi 2009, samþykktur af Alþingi vorið 2019. Þessi pakki skiptist niður í tvær tilskipanir og þrjár reglugerðir. Við samþykkt þeirra áskildi Alþingi að þessar tilskipanir og reglugerðir yrðu að íslenskum lögum. Maður veltir hins vegar svolítið fyrir sér hvernig hægt er að taka upp lög hér á landi, sem koma frá erlendum aðilum og samþykkt af Alþingi með einfaldri þinsályktunartillögu.

Af þessum fimm tilskipunum og reglugerðum eru það þrjár sem fjalla um raforku og tvær um gas og eldsneyti. Það eru þessar þrjár sem fjalla um raforku sem skipta okkur máli;

Tilskipun 2009/72/EB, sameiginlegar reglur um innrimarkað raforku.

Reglugerð 713/2009 samstarfsstofnun eftirlitsaðila á orkumarkaði, ACER.

Reglugerð 714/2009 raforkuviðskipti yfir landamæri.

Það eru einkum þær tvær síðarnefndu sem skipta máli, vald ACER og viðskipi yfir landamæri.

ACER er ný stofnun innan ESB, sem sér um stýringu orkuflæðis um sameiginlegt orkunet aðildarríkjanna. Þessi stofnun hefur einnig vald til að heimila lagningu tenginga milli landa, 8. grein 713/2009.

Í skýrslu Friðriks og Stefáns er komist að þeirri niðurstöðu að 8. grein 713/2009 samrýmist vart stjórnarskrá Íslands. Sér í lagi vegna þess að við samþykkt EES samningsins hér á landi, hafi verið gengið eins nærri stjórnarskrá og hugsast gat og síðan hefur fjöldi laga verið tekin upp sem enn frekar gekk á hana. Þó telja þeir að þessi 8. grein reglugerðarinnar gangi það langt að um brot á stjórnarskrá sé að ræða. Þarna er erlendri stofnun fært vald til ákvarðanatöku sem hefur víðtæk áhrif á íbúa okkar lands. Þ.e. færir erlendri stofnun vald til ákvörðunar um tengingu landsins við meginland Evrópu og stýringu orkunnar um þann streng.

Við samþykkt þingsályktunartillögu á Alþingi, vorið 2019, um op3, setti orkumálaráðherra fyrirvara við hana, um að Alþingi réði hvort slíkur strengur yrði lagður. Orðalagið á þessum fyrirvara minnir hellst á samþykkt í ungmennafélagi, svo almenn var hún. Ekki var nefnt hvaða grein fyrirvarinn átti við og í raun ljóst að hann var skrifaður í fússi, til að sætta flokksfélaga.

En slíkur fyrir segir ekkert, hvort heldur hann er vel eða illa orðaður. Friðrik og Stefán rekja hvernig og hvar slíkir fyrirvarar fást í samskiptum EES við ESB. Þá má einungis fá þegar sameiginlega EES nefndin fjallar um málið. Það er þar sem hugsanlega er hægt að ná fram fyrirvörum, þ.e. ef EES nefndin kemur sér saman um að fara í slíkar viðræður við ESB. Þeir taka skýrt fram að við samþykkt reglugerðarinnar eru íslensk stjórnvöld búin að samþykkja hana, með öllum kostum og göllum.

Það liggur því ljóst fyrir að ef einhverjum dettur til hugar að leggja hingað sæstreng getur Alþingi ekkert sagt. Málið er sótt til umboðsmanns ACER á Íslandi, Orkustofnunar, sem samkvæmt reglugerð 713/2009 heyrir að öllu leyti undir ACER. Verði tafir þar mun ACER yfirtaka málið og það fer fyrir ESA, sem lítið getur sagt. Ísland samþykkti jú viðkomandi reglugerð án þess að fá fyrirvar samkvæmt starfsreglum EES/ESB samningsins. Hámarkstími til lausnar málsins eru 6 mánuðir. ACER getur hins vegar heimilað framkvæmdir áður en málsmeðferð líkur.

Ásókn erlendra aðila til að byggja hér vindorkuver byggir á þessu. Það sér hver heilvita maður að enginn færi að leggja peninga sína til slíkra framkvæmda þar sem orkuverð er lægst, nema því aðeins þeir viti sem er að Ísland muni tengjast erlendum orkumarkaði, með tilheyrandi hækkun á orkuverði hér á landi.

Reglugerð 714/2009 fjallar um raforkuviðskipti yfir landamæri. Þar er ACER fært allt vald til stjórnunar á orkuflæðinu. Við munum áfram eiga orkuna en ráðum litlu hvernig henni er ráðstafað. Þessi reglugerð skiptir okkur litlu meðan ekki er sæstrengur en mun taka öll völd um leið og slíkur strengur verður lagður.

Talsmenn þessara erlendu aðila, er vilja leggja landið okkar undir risastórar vindtúrbínur, hafa sagt að þeir ætli ekki að selja orkuna úr landi. Þeir hafa líka sagt að orkan gefi okkur svo og svo mikla auðsæld. Það er auðvelt að lofa einhverju sem ekki þarf að standa við. Þeir ráða ekkert hvert orkan fer efir að þeir keyra hana inn á landsnetið og þó vissulega orka geti skapað atvinnutækifæri, verður verð hennar að vera viðráðanlegt. Eftir að sæstrengur hefur verið lagður er engin hætta á að nokkurt fyrirtæki vilji starfa hér á landi.

Einu heiðarlegu erlendu fjármálamennirnir í þessum bransa eru þeir sem vilja leggja fiskimiðin okkar undir vindorkuver. Þeir hafa ætíð sagt að þeirra ætlun væri að leggja sæstrengi, í fleirtölu. Meir um það síðar.

Athugasemdir

[Emil Þór Emilsson, 25.10.2022 kl. 08:16]

Mér finnst sjálfsagt að virkja og þá er ég að hugsa vatnsafls og háhitavirkjanir. 

Það þarf að finna jafnvægi milli þess að vernda allar sprænur og fórna náttúruperlum.

Á sama tíma vil ég EKKI vindmyllur og enga strengi úr landi. Orkuverð hefur hækkað 8x á sumum stöðum í Noregi og það er svakalegt og óásættanlegt.

[Gunnar Heiðarsson, 25.10.2022 kl. 23:14]

Það er rétt hjá þér Emil, við þurfum auðvitað að auka orkuframleiðsluna hjá okkur. Ef stjórnvöld ætla að standa við sínar skuldbindingar í orkuskiptum er það nauðsynlegt. Hversu mikil sú aukning þarf að vera er aftur spurning, a.m.k. er varlegt að taka útreikninga Eflu um það alvarlega, enda það fyrirtæki í vinnu hjá flestum þeim aðilum er vilja virkja vindinn hér á landi. Því eru hagsmunaárekstrar þar miklir.

Ef ekki verður lagður strengur og eingöngu horft til aukinnar innanlandsnotkunar, er nokkuð víst að næga orku má fá úr þeim orkukostum er rammaáætlun heimilar. Hins vegar ef strengur verður lagður þarf að virkja hvern læk, hvern hver og reisa vindtúrbínur á hverjum hól í landinu. Samt mun sú orka einungis vera brotabrot af þeirri þörf meginlandsins fyrir orku.

Það sorglega í þessu öllu er að við samþykkt orkupakka 3 var ákvörðunarvald um slíkan sæstreng fært til Ljubljana í Slóveníu, þar sem höfuðstöðvar ACER eru.