Síðustu sauðfjárbændurnir

Vandi bænda er stór, mjög stór. Nú um stundir er það einkum sauðfjárbúskapur sem stendur illa, en aðrar búgreinar berjast einnig í bökkum og þarf lítið til að þar fari að halla verulega undan fæti.

Sífelld krafa um að matvörur fáist fyrir sem minnstan aurinn, meðan kostnaður við framleiðsluna hækkar stöðugt, er auðvitað megin orsök þessa vanda. Þetta á ekki bara við hér á landi, heldur um allan heim.

Siðuð samfélög hafa farið þá leið að nota hluta þess fjár sem ætlað er til samneyslunnar, til að greiða niður framleiðslukostnað matvæla, svo verð til neytenda geti verið lægra. Það má segja að þetta skilji á milli þeirra samfélaga sem betur ganga og hinna þar sem almenn fátækt ríkir. Auðvitað má vel hugsa sér að allar þjóðir hætti slíkum niðurgreiðslum og launafólk sæki sér einfaldlega meiri tekjur til sinna vinnuveitenda, svo hægt sé að kaupa matvæli. Hætt er við að það gangi þó illa og siðuðu samfélögin kæmust fljótt niður í þá almennu fátækt sem ríkir í þeim löndum sem ekki hafa valið að styrkja matvælaframleiðslu sína. Hitt er ljóst að ekkert eitt ríki hinna siðuðu landa getur hætt niðurgreiðslum matvælaframleiðslunnar, meðan hin ekki gera slíkt hið sama.

Hér á Íslandi hafa niðurgreiðslur ríkissjóðs til matvælaframleiðslu lækkað mikið hin síðari ár, svo mikið að þær eru nú einungis lítið brot af því sem áður var. Ljóst er að of langt hefur verið gengið í þá átt, sér í lagi þegar horft er til þess að þær þjóðir sem næstar okkur liggja hafa heldur aukið við slíkar greiðslur, bæði beint og óbeint. Þetta er í raun stæðsti vandi matvælaframleiðslu hér á landi og mun að óbreyttu leiða til enn frekari samdráttar, jafnvel hruns íslenskrar marvælaframleiðslu. Þó við séum eyja í miðju Atlantshafi, erum við ekki eyland í matvælaframleiðslu og verðum að haga seglum í samræmi við önnur lönd.

Það liggur fyrir að matvælaframleiðsla heimsins á öll í vök að verjast. Breyting á veðurfari auk þess sem sífellt stærri landsvæði eru tekin undir framleiðslu á öðrum vörum en matvælum, gerir matvælaframleiðlsu erfitt fyrir, á meðan mannfólki jarðar fjölgar mjög hratt. Því er ljóst að matarverð heimsins á eftir að hækka mikið á næstu árum. Líklegt er að hin siðuðu ríki muni mæta því með enn frekari greiðslum til matvælaframleiðslunnar.

 

En aftur að þeim vanda sem snýr að sauðfjárbændum, hér á landi. Auk þess sem að ofan er nefnt, eru margir fleiri þættir í þeim sérstaka vanda sem vert er að nefna, en jafnvel þó þeir allir yrðu lagaðir, er vart hægt að sjá að menn gætu efnast á því að búa með sauðfé. Mætti þó hugsa sér að það dygði til að koma í veg fyrir hruns sauðfjárbúskaparins.

Fyrir það fyrsta þá er forusta sauðfjárbænda arfa léleg og stendur engan veginn í lappirnar. Uppgjafatónninn er alger gagnvart greininni, að hálfu forustunnar. Verið getur að ástæðu þess megi finna í þeirri stór undarlegu staðreynd að bændur þurfi ekki að framleiða nema 70% af sínum kvóta til að fá 100% greiðslu fyrir hann úr ríkissjóð. Fá þannig 30% greiðslur fyrir ekki neitt! Auðvitað eru það þeir bændur sem mestan tímann hafa, þeir rótgrónu, sem veljast til forustu sauðfjárbænda. Bændurnir sem hafa getu til að kaupa sér aukinn kvóta og auka þannig tekjur, án þess að auka við sig vinnu. Hinir, sem eru að koma undir sig fæti, hafa lítinn tíma til að sækja fundi og standa í miklu félagsstarfi. Þeir hafa nóg með sitt bú, enda flestir sem verða að leita sér aukavinnu til að hafa í sig og á. Og rótgrónu bændurnir hugsa fyrst og fremst um eigin hag, spá lítið sem ekkert í endurnýjun greinarinnar. Uppgjafahugsun þeirra er orðin slík að þeir virðast telja sig síðustu sauðfjárbændur landsins!

Auðvitað á nýtingarhlutfall kvótans að vera 100%, að menn fái einungis greiðslu fyrir það sem þeir framleiða. Þannig á að taka strax umframkvóta af öllum bændum sem ekki nýta hann og færa ungliðunum sem margir hverjir eru að baslast við að framleiða umfram kvóta, framleiða fyrir lágt verð, til þess eins að reyna að skrimta!

Þá er gjörsamlega út í hött að sláturleyfishafar skuli hafa slíkt vald að geta lækkað afurðaverð til bænda, með einu pennastriki. Fyrst um 10% og ári síðar um 30%. Engar forsendu til slíkrar lækkunar eru fyrir hendi, aðrar en léleg stjórnun afurðastöðvanna og viljaleysi til að koma afurðunum í gott verð. Ekki verður séð að verð þessara afurða hafi lækkað til neytenda, þannig að einhver er að taka til sín aukið fjármagn úr greininni. Annað hvort afurðastöðvarnar eða smásöluverslunin. Hvor heldur er, þá er ljóst að afurðastöðvarnar eru ekki að standa sig.

Fram til þessa hafa afurðastöðvarnar aldrei þurft að hugsa um að auka verðmætin sem þær eru með. Lengi framanaf gátu þær sótt í ríkissjóð, ef illa gekk, en þegar því lauk var snúð sér í hina áttina og verð til bænda lækkað. Auðvitað á það að vera svo að bændum sé tryggt lámarksverð fyrir sína framleiðslu. Að ábyrgðin á því að koma kjötinu í verð sé sett á afurðastöðvarnar. Einungis þannig verða þær nauðbeygðar til að leita aukinna markaða fyrir kjötið, bæði hér heima sem og erlendis. Þar er vissulega markaður fyrir lambakjötið okkar og á góðum verðum. En þann markað þarf að vinna.

Ef rétt væri staðið að markaðsvæðingu á íslensku dilkakjöti erlendis, sem lúxusvöru, gæti stæðsti vandi íslenskra sauðfjárbænda færst yfir í að geta ekki framleitt nóg af lömbum. Þannig má snúa dæminu við, en það gerist ekki af sjálfu sér og tekur einhvern tíma, en fyrst og fremst vilja afurðastöðvanna. 

 

Það er alveg ljóst að umræðan hér á landi hefur verið á villigötum, undanfarna tvo til þrjá áratugi. Krafan um enn minni greiðslur úr ríkissjóði, samhliða enn lægra verði matvæla gengur ekki upp til lengdar. Þar hafa poppúlistar einstakra stjórnmálaflokka, sem virðast fyrst og fremst vinna að hag smásöluverslana, látið hæst og notað sem viðmið verð á matvælum erlendis. Og vissulega má finna ódýrari matvæli erlendis, gengdarlaus notkun fúkalyfja og hormóna lækkar framleiðslukostnað svo ekki sé minnst á verksmiðjubúin, þar sem velferð dýra eru fjarri því höfð að leiðarljósi. Samt er matvælaframleiðsla þar mikið niðurgreidd, jafnvel meira en hér á landi, ef miðað er við íbúafjölda. Þá er álagning verslunar mun lægri þar en hér.

Það þarf þó enginn að ætla að við gætum fengið matvæli keypt erlendis frá á því verði sem er í búðum þar, verði íslenskum landbúnaði hætt. Við yrðum að borga fullann framleiðslukostnað fyrir vöruna, nú eða leggja til okkar skerf úr ríkissjóði til niðurgreiðslna. Sá hlutur yrðu alveg örugglega meiri en við leggjum nú þegar til matvælaframleiðslu í dag.

Hver þjóð hlýtur að hafa sem markmið að vera sjálfbær í matvælaframleiðslu, annað er vart í boði. Um þetta þarf umræðan fyrst og fremst að snúast og þar sem langan tíma tekur að minnka eða auka framleiðsluna, þarf að vera umframframleiðsla til að tryggt sé að innlendur markaður sé mettur. Sátt þjóðarinnar þarf að vera um slíkt, eins og sátt allra siðaðra þjóða!

 

 

 

Landbúnaður stendur á tímamótum