SALEK, lausn eða launráð

 

Salek.

Nú um nokkurt skeið hafa fulltrúar launþega og atvinnurekenda verið að hittast á laun og vinna að einhverju sem þeir kalla "nýtt vinnumarkaðsmótel, til samræmis við það sem tíðkast í öðrum ríkjum Norðurlanda". Hvað þarna er nákvæmlega átt við, fær enginn að vita og líklegt að þeir sem þennan hóp mynda viti það ekki sjálfir. Hvenær þessar viðræður hófust er ekki heldur gefið upp, en ljóst að viðræður hafa staðið í nokkur misseri eða ár.

Þennan hóp skipa m.a. fulltrúar launþega, eins og áður segir. Ekki hafa þeir þó sótt sér umboð til launþega um þessa vinnu og ekki fyrr en opinbert var orðið að þessi hópur væri starfandi, sem forseti ASÍ gerði tilraun til að sækja sér slíkt umboð, á þingi Starfsgreinasambandsins, fyrir tveim vikum síðan. Skemmst er frá að segja að það umboð fékk hann ekki. Samt heldur hann þessum viðræðum áfram, án umboðs.

Það er deginum ljósara að til að starf svona hóps skili árangri og sé marktækt, þurfa þeir sem að þeim viðræðum koma að hafa umboð þeirra sem þeir eru fulltrúar fyrir. Annars er allt þetta starf til lítils og ómarktækt. Vegna þessa umboðsleysis getur aldrei orðið nein niðurstaða innan hópsins.

Þá er ljóst að til að vinna svona hóps sem Salek hópurinn er, skili einhverjum árangri þurfa allir að koma að málinu. Launþegar og atvinnurekendur hafa bara áhrif á hluta hagkerfisins. Aðrir hópar hafa mun meiri áhrif og því frumskylda að þeir komi að slíkum viðræðum, vilji menn ná árangri. Stjórnvöld, fjármagnskerfið, verslun og þjónusta, orku- og þjónustufyrirtæki og í raun allir innan þjóðfélagsins þurfa að koma að þessu máli, eigi að nást einhver vitræn niðurstaða. Að taka einungis launþega og atvinnurekendur út fyrir svigann er eins og að pissa í skó sinn.

 

Vandinn.

Vissulega hefur árið í ár verið óvenjulegt á vinnumarkaði. Hvert verkfallið af öðru hefur dunið á þjóðinni og þá sérstaklega hjá hinum ýmsu stofnunum ríkisins. Þar hefur Landspítalinn kannski lent verst fyrir barðinu á verkföllum. Þetta er auðvitað skelfilegt ástand, en slíkt ástand skapast ekki af ástæðu lausu. Til að skapa slíkt ástand þar auðvitað eitthvað til. Þeir sem hafa smá snefil af skynsemi þekka þann kveik sem valdið hefur þessu ástandi verkfalla.

Þegar ákveðið var að hækka laun lækna verulega, mun hærra en innistæða var fyrir, töldu menn að yrði hægt án þess að aðrir fylgdu á eftir, að sátt myndi ríkja um slíka hækkun. Það er barnaleg hugsun, sér í lagi þegar ekki ein einasta tilraun var gerð til að sækja slíka sátt til þeirra sem á eftir komu. Það þarf reyndar dágóðan skammt af fáfræði til að telja að slíkt gæti gengið upp.

Vandinn vegna verkfalla er því áunninn, ekki skapaður af frekju launþega, heldur heimsku viðsemjenda þeirra.

 

Salek, lausn?

Eftir því sem næst verður komist, byggir sú aðferð sem Salek hópurinn vill fara, á því að stofnuð verði einskonar nefnd sem ákvarði allar launahækkanir til launþega. Að tekið verði tillit til hagkerfisins og afkomu fyrirtækja og launahækkanir ákvarðaðar út frá því. Ekki þekki ég hvort þetta er einhver "norræn" leið, en þykir það þó ótrúlegt. Þetta er í raun afnám verkfallsréttar og víst að sú leið mun engum kjarabótum skila til launþega, en atvinnurekendur munu fitna vel.

Gefum okkur að sú aðferð sem Salek hópurinn stefnir á hefði verið í gildi hér fyrir ári síðan, þegar læknar stóðu í sinni kjarabaráttu. Hefði það einhverju breytt? Nei, alls ekki. Læknar beittu aðferð uppsagna og sama hversu Salek hópurinn telur sig öflugan, hann mun aldrei geta tekið uppsagnarrétt af fólki. Auðvitað óska fulltrúar atvinnurekenda sér einskis frekar en geta slíkt, enda væri þá endanlegt þrælskerfi komið á á íslenskum vinnumarkaði.

 

Raunveruleg lausn.

Auðvitað er ófært fyrir okkur sem þjóð að þurfa að standa í látlausum verkföllum, mánuðum saman. Salek hópurinn mun ekki leysa þann vanda, ekki með þeirri aðferð sem hann stefnir að. Sú leið er alls ekki til þess fallin að koma á ró á vinnumarkaði, mun fremur mun hún valda enn meiri ólgu. Þá er umboðsleysi fulltrúa innan hópsins bein ávísun á að launafólk samþykkir ekki þá lausn. Enda sjálfgefið að hún mun leiða til lægri launa, algerlega óháð hagnaði fyrirtækja.

En það er til lausn. Lausn sem myndi binda endi á að hvert stéttarfélag af öðru geti lamað starfsemi einstakra fyrirtækja. Það eru svokallaðir fyrirtækja samningar. Þarna er maður farinn að finna bragð af norrænum vinnumarkaði, enda tíðkast slíkir samningar vítt um Norðurlönd og reyndar ekki óþekktir hér á landi.

Ef við hugsum okkur að Landspítalinn hefði slíkan samning, er ljóst að sú hringekja verkfalla sem hann hefur lent í síðustu misseri, væru fyrir bí. Þá kæmu fulltrúar allra starfstétta stofnunarinnar að kjaraborðinu á sama tíma. Vissulega mun þessi leið ekki geta komið í veg fyrir verkfall, en þá yrði líka einungis eitt verkfall og síðan friður meðan kjarasamningur gildir.

Ef einhver einn hópur, t.d. læknar, vill auknar launahækkanir, þyrftu allar aðrar stéttir innan stofnunarinnar að samþykkja það, áður en til slíkrar umframhækkunar kæmi. Í slíkum kjarasamningi yrði skúringarkonan, afsakið það er víst búið að úthýsa þeim, en þá yrðu þeir sem lægstu launin hafa innan stofnunarinnar jafn sett þeim sem hæðstu launin hafa og metingur milli stétta ekki lengur til staðar. Hvar sem slíkir vinnustaðasamningar eru viðhafðir, hafa þeir skapað sátt og oftar en ekki einnig betri kjör. Kjör fólks liggja í fleiru en launum og auðveldara að semja um betri starfskjör á öðrum sviðum ef allir starfsmenn koma að samningsborðinu samtímis.

En auðvitað gæti starfsfólk sagt upp sinni vinnu, sætti það sig ekki við þau kjör sem samið er um. Það er ekkert hægt að gera til að koma í veg fyrir slíkt. En með vinnustaðasamningi væri ekki hægt að beita þeirri leið til að sækja hærri laun. Þar eru allar uppsagnir endanlegar og koma aldrei kjarabaráttu við. Þess vegna heitir þetta vinnustaðasamningur, þar verður að ná niðurstöðu sem allar starfstéttir vinnustaðarins sætta sig við.

 

Niðurstaða.

Það er ljóst að ástandið á vinnumarkaði hefur verið erfitt, nú í næstum heilt ár. Sérstaklega á þetta við um þær starfstéttir sem sækja sín laun til ríkisins. Svona getur auðvitað ekki gengið og allir sjá það, þó misjafnt sé hversu viljugt fólk er til að viðurkenna vandann.

Þetta ástand ætla atvinnurekendur að nýta sér, gegnum Salek hópinn, til að koma hér á hálfgerðu þrælakerfi, kerfi þar sem laun eru ákveðin í reykfylltum bakherbergjum og skömmtuð launþegum. Kerfi sem í reynd afnemur verkfallsrétt launþega. Launþegum til bjargar eru þeirra fulltrúar í hópnum umboðslausir og því engin ákvörðun hans bindandi fyrir launþega.

Þetta er leið skelfingar og hef ég aldrei heyrt minnst á að þessi aðferð sé notuð í öðrum Norðurlöndum, né neins staðar annarstaður. Þó gæti hugsast að Norður Kórea sé með eitthvað svipað kerfi.

Vinnustaðasamningar gætu hins vegar lagað þennan vanda að stórum hluta. Eini agnúi þeirrar leiðar eru fyrir starfsmenn smærri fyrirtækja. Þar er afl fjöldans auðvitað ekki til staðar.Það þarf þó ekki að óttast þann agnúa. Samkeppni um starfsfólk myndi að sjálfsögðu sjá til þess að fyrirtæki sem ekki vilja fylgja þeim launahækkunum sem aðrir bjóða, myndu fljótt leggja upp laupana.

Ef vilji Salek hópsins er raunverulega sá að koma hér á friði á vinnumarkaði, eru hann á kolrangri leið. Hins vegar kemst maður ekki hjá því að skynja að markmið þessa hóps sé eitthvað allt annað en koma á friði á vinnumarkaði, að markmiðið sé mun frekar að koma hér á alræði atvinnurekenda á launþegum, koma hér á þrælskerfi. Sú skynjum skapast einkum af þeirri launung sem hefur verið yfir þessum viðræðum og að fulltrúar launþegar skuli taka þátt í þeim án umboðs, jafnvel eftir að ósk um slíkt umboð hafi verið hafnað!

Salek er því ekki lausn heldur launráð gegn launþegum. 

 

Salek fundar á morgun