Green eða Grín

Green economy, eða grænt hagkerfi mætti kannski frekar kalla grín hagkerfi.

Og út á hvað gengur svo þetta grín hagkerfi?. Jú, það er búin til einhver þörf og þeirri þörf þarf að svara. Í þessu tilfelli þörf á að minnka co2 í andrúmslofti og svar við því hvernig slíkt er hægt. Þessu tengdu er svo komið inn á umhverfismál, náttúruauðlindir og fleira, sem auðvitað er hið besta mál, flokkun sorps og fleira. Vandinn er bara að það nær ekki lengra en svo. Sorpið flokkað af neytendum og safnað saman í safnstöð þar sem því er pakkað til flutnings úr landi og notað þar sem eldsneyti, í eldsneytishrjáðum löndum þar ytra.

Ekkert af þessu skapar raunveruleg verðmæti, eru fjármögnuð að mestu með hærri sköttum á almenning. Ekkert af þessum verkefnum skilar tilætluðum árangri þrátt fyrir að miklum fjármunum sé eytt til þeirra. Nú síðast upplýst að Climeworks, fyrirtæki sem ætlaði að fanga co2 úr andrúmslofti, hefur haft uppi brellur til að halda verkefni sínu gangandi. Er búið að selja 380 þúsund tonn af kolefniskvóta en ekki getað afhent nema rétt rúmlega 1 þúsund tonn. Verkefnið er ekki að ganga upp og mun sennilega aldrei gera það. Það hefur þó ekki vantað aurinn sem þetta fyrirtæki hefur sót til sín, peningar sem alltaf lendir á almenningi að borga, með einum eða öðrum hætti.

Tengt þessu fyrirtæki er svo Carbfix, sem ætlaði að dæla niður innfluttu menguðu co2 sulli í jörð niður í Hafnarfirði. Íbúar bæjarins náðu að stöðva það æði, a.m.k. í bili. En Carbfix, eða réttara sagt Orkuveita Reykjavíkur, lætur ekki svoleiðis smámuni stoppa sig, fann sveitarfélag norður í landi sem fagnar þessum áformum og víst að þar mun skelfingin fá að ríða röftum. Þar skal dæla niður einhverju óhemju magni af einhverju glundri, flutt með skipum frá Evrópu, niður í berg sem er á jarðskjálftasvæði.

Allir muna Runnig Tyde ævintýrið, sem stóð sem betur fer frekar stutt. Tréflís var sturtað í miklu magni í sjóinn og átti hún að draga til sín co2 úr andrúmsloftinu. Allir menn sem einhverja menntun hafa á þessu sviði bentu á það augljósa, að það myndi ekki gerast, heldur þvert á móti myndi flísin sökkva til botns með tímanum, rotna og sleppa enn hættulegra gasi úr í andrúmsloftið, metani. Sennilega verið betra að leifa trjánum bara að standa vestur í Kanada og fanga co2 úr andrúmsloftinu, eins og trjám er gjarnt.

Önnur tilraun af sama meiði var ætlun Rastar að dæla vítissóta í Hvalfjörðinn. Það náðist að stöðva, í bili. Eigendur Runnig Tyde og Rastar eru Transition Labs. Sami eigandi.

Trjárækt er viðurkennd aðferð við föngun co2 úr andrúmslofti. Þar þarf þó að fara varlega, stundum betra að láta þann gróður sem fyrir hendi er sjá um verkið. Það eru nefnilega ekki bara grænu blöðin á trjánum sem vinna slíkt verk, allt grængresi og reyndar allur gróður gerir slíkt hið sama. Þess vegna er co2 svo nauðsynlegt fyrir líf á jörðinni, nauðsynlegra en súrefni, sem reyndar er einnig unnið út í andrúmsloftið af grænblöðungum. Vinna kolefniseininguna úr co2 og sleppa súrefninu frá sér. Stór mistök voru gerð í þessu fyrir nokkru, þegar sama sveitarfélag og nú vill taka á móti menguðu sulli frá Evrópu, gaf heimild til að plægja upp stórt gróið svæði til trjáræktar.

Samhliða þessu hefur verið tekin sú stefna að moka ofaní skurði, kallast endurheimt votlendis. Allir sem þekkja til votlendis vita að þar er gróður oftast rýr og oftar en ekki megn fýla af slíkum svæðum. Fýlan skapast af rotnun og sú rotnun framleiðir metan, hættuleg gastegund ef hún er í miklum mæli. Hins vegar vita hinir sömu að þurrkað land verður gjarnan mjög gróskumikið, Magn grænblöðunga margfaldast og getan til vinnslu co2 í sama mæli. Þá eru flestir framræsluskurðir hér á landi meira en hálfrar aldar gamlir. Þeir skurðir sem hefur verið viðhaldið eru einkum þeir sem snúa að ræktarlandi, aðrir eru flestir orðnir gagnlitlir eða gagnlausir til þurrkunar. Hvernig á því standur að mönnum datt þessi fásinna í hug er óskiljanlegt með öllu. Þarna er verið að vinn þvert gegn þeirri stefnu sem ætlað er.

Flokkun rusl er auðvitað hið besta mál, en einungis ef hægt er að treysta því að sú flokkun skili sér alla leið. Stjórnvöld hafa tekið upp Evrópu tilskipun á þessu svið, tilskipun sem reynist fámennri þjóð í stóru landi ansi dýr. Mörg sveitarfélög neyðast til að stór hækka gjaldtöku af íbúum, svo uppfylla megi tilskipunina, ef þau ætla að lifa af. Þessi flokkun er þó ekkert annað en sýndarmennska, þegar vel er gáð. Sem dæmi að ef á að flokka plast til endurvinnslu þarf að flokka það í sjö flokka, sex undirflokka plasts og þann sjöunda fyrir gerviplastið. Þetta er auðvitað ekki gerlegt fyrir heimili landsins, sjáum í hendi okkar að kostnaðurinn myndi verða enn meiri og tunnufjöldinn maður minn, við hvert heimili. Því er plast frá heimilum tekið óflokkað og sent til Svíþjóðar, þar sem það er nýtt sem eldsneyti á brennsluofna til framleiðslu orku. Er ekki betra að byggja slíka ofna hér heima og framleiða orku á köldum svæðum, losna þannig við dýran og mengunarmikinn flutning yfir hafið. Sama má gera fyrir pappann. Þannig værum við komin með háhitaofna sem gætu brennt allt okkar rusl, utan járns og gefið okkur bæði hitaorku og raforku, svona rétt eins og Svíarnir gera við okkar sorp. Einungis einsleitt plast frá stórnotendum, rúlluplast bænda og netadræsur skipa, er vinnanlegt og það er unnið hér á landi.

Töluvert er talað um umhverfismál í því sem kallast Green Economy, eða grín hagkerfi. Allar aðgerðir sem flokkast undir þetta grín eru þó þvert á þá stefnu.

Umhverfismál eru auðvitað mjög víðfeðmt hugtak en í sinni tærustu og einföldustu mynd má segja að umhversmál fjalli um að ekki skuli ganga meir á náttúruauðlindir en nauðsyn ber, ekki skuli menga meira en nauðsyn ber og er þar átt við alla mengun. Co2 er ekki mengun, heldur lífsandi jarðar. Og að nýta skuli það sem notað er eins lengi og hægt er.

Ef við byrjum á nýtingu hluta þá eru jarðarbúar þar einstakir sóðar. Hlutir eru gerðir meira og minna einnota, þannig að ef þeir bila er ekki hægt að laga þá og því keyptur nýr. Stefnan í rafvæðingu bílaflotans er eitt dæmi um sóðaskap við nýtingu hluta. Mönnum er gert auðveldara að kaupa nýja rafbíla, beinlínis til að koma eldsneytisbílum út af markaði. Nýlegum bílum er því hent, jafnvel þó séu í ágætis ástandi og auðvelt að halda þeim við. Þetta er beinlínis stefna grín hagkerfisins. Svona mætti lengi telja, nýting hluta, sem ætti að vera í hávegum haft til bjargar jörðinni, er talið hættulegt. Einnota hlutum er hampað.

Mengun af öllu tagi er slæm. Kolaorkuver er til dæmis mjög mengandi, þó aldrei sé talað um mengun frá þeim nema á einn veg, co2 losun. Co2 er ekki mengun, eins og áður segið, hins vegar er sót og fleiri þættir mjög mengandi fyrir jörðina. Vindtúrbínur eru einnig mjög mengandi fyrir náttúruna. Þar má fyrst nefna örplastið, sem sagt er hverfandi en þó slitna spaðarnir mjög hratt. Olíumengun er tíð frá vindtúrbínum, SF6 gas, sem sannarlega hefur áhrif á hitastig andrúmsloftsins, losnar töluvert. Jarðflæmi sem þarf fyrir hverja framleidda orkueiningu er meira en nokkurri annarri orkuframleiðslu, ef frá er skilin sólarorkan. Þá hafa nýlegar rannsóknir bent til að lágtíðnihljóð, sem mannseyrað nemur ekki en hefur slæm áhrif á heilsufar, sé mun víðtækara, bæði að magni til og fjarlægð frá vindorkuverum. Önnur nýleg rannsókn bendir til að vindorkuver hafi áhrif á loftslag á umhverfið, bæði með truflun á vindafari og einnig til hækkunar hitastigs.  Þá liggur fyrir að vindorkuver hefur hvergi getað verið rekið með hagnaði, eru háð styrkjum og niðurgreiðslum.

Sólarorkuver eru sífellt að verða vinsælli og sérstakt átak nú hér á landi að koma þeim sem mest á koppinn. Þar er kannski mesta hættan hækkun á hitastigi. Sólarspeglar eru svartir og svart dregur til sín hita frá sólinni. Það þarf ekki snilling til að átta sig á hvað áhrif á lofthita sólarorkuver sem þekur nokkra hektara hefur.

Þá má nefna náttúruauðlindirnar. Þær geta bæði verið ofanjarðar sem neðan. Ef við byrjum á náttúruauðlindum ofanjarðar er auðvitað fyrst að nefna ósnortna náttúru. Þar er til dæmis hálendið okkar efst. Það ber okkur að vernda og ekki með nokkru móti megum við fórna því undir vindorkuver. Okkur ber skilda til að skila þeirri náttúru eins góðri og mögulegt er til afkomenda okkar. Erlendis hefur ósnortinn skógur verið ruddur í stórum stíl, til að koma fyrir vind og sólarorkuverum. Jafnvel tekin mikilvæg ræktarlönd úr matvælaframleiðslu, í þessum tilgangi. Þetta er hættuleg stefna sem jörðin okkar þolir alls ekki. Þá er ótrúlegt að erlendir aðilar geti komið hingað til lands og sótt jarðveg í stórum stíl. Einu sinni var sungið "jörðin fýkur burt", nú getum við sagt jörðin er flutt burt.

Neðanjarðar orkulindir geta verð margvíslegar, en eiga flestar sammerkt að vera takmarkaðar. Nú er orðið ljóst að sumar þessar auðlindir hverfa hratt, einkum vegna aukinna framleiðslu rafmótora og battería. Hvað tekur við þegar þær auðlindir klárast, hvernig ætlum við jarðargbúar að útskýra fyrir afkomendum okkar að ekki sé lengur hægt að framleiða einföldustu hluti, af því við kláruðum þau hráefni sem þarf? Sumir nefna endurvinnslu og allir segjast endurvinna. Það er þó bara brot af því sem notað er, brot af því sem þarf. Sumt er erfitt eða útilokað að endurvinna, annað svo dýrt að það borgar sig ekki og oftar en ekki eru þessir hlutir bara urðaðir, með tilheyrandi mengunarhættu. Tökum sem dæmi batterí í rafbíla. Endurvinnsla þeirra er í mýflugumynd. Þó fullyrða flestir framleiðendur rafbíla að öll batterí séu endurunnin. Fyrir örfáum dögum var frétt erlendis um bruna þar sem stæður að úreltum batteríum brann. Það skondna, eða skelfilega við þá frétt var að safnstöðin var skammt frá endurvinnslustöð, en of dýrt var að láta endurvinna þau. Því fór sem fór. 

Green economy, eða grín hagkerfi skilar ekki neinum verðmætum. Lifir á skattheimtu almennings. Það mun aldrei geta gengið upp til lengdar, sjáum þegar mikla hrörnun hagkerfis Evrópu, sem telur sig leiðandi í gríninu. Ég er ekki neinn hagfræðingur, en veit þó að ef ekki verður verðmætasköpun mun fljótt síga á ógæfuhliðina. Að höndla með peninga manna á milli, eða eyða peningum í einhvern óþarfa, mun tæma budduna. Það þarf alltaf einhverja verðmætasköpun og hún finnst hvergi í grín hagkerfinu, þvert á móti.

Þessi pistill er orðinn lengri en góðu hófi gegnir, en gæti verið mun lengri. Meginmálið er að einblínt er á einn þátt, þátt sem jörðinni er nauðsynlegur. Algjörlega horft framhjá öllum öðrum þáttum, sem sannarlega þarf nauðsynlega að taka á. Frekar unnið gegn jörðinni í stað þess að vera að bjarga henni. Með sama áframhaldi mun mannkynið eyða sér fyrir næstu aldamót!

Siðleysið ríður röftum, enn og aftur

Fjármálaráðherra var óspar á stóru orðin þegar þjóðinni var boðið að kaupa eigin banka. Sagði bankakerfið standa einstaklega vel. Minnugir slíkra orða ráðamanna sumarið og haustið 2008, varð til þess að margir urðu afhuga kaupum á bréfunum, þó margir hafi látið blekkast, rétt eins og fyrir hrun.

Þegar blaðað er í Viðskiptablaðinu eru nokkrar áhugaverðar fréttir. Þar er til dæmis frétt er segir frá mögulegri samþjöppun á bankamarkaði. Ef menn telja þörf á samruna þess er ljóst að orð fjármálaráðherra eru álíka marktæk og ráðamanna sumarið og haustið 2008.

Önnur frétt er nokkuð umhugsunarverð. Hún er um að Orkan sé að kaupa Samkaup. Orkan er eins og flestir vita í eigu Skeljar, áður Skeljungs. Aðaleigandi Skeljar er enginn annar en Jón Ásgeir Jóhannesson, nokkuð kunnuglegt nafn. Kannski frægustu ummæli hans fyrst eftir hrunið, þegar hann sagðist kannski eiga fyrir einni diet kók. Þó hefur þessum manni, sem sagðist með öllu eignarlaus eftir hrunið, tekist að ná undir sig fjölda fyrirtækja hér á landi og er enn að bæta í safnið. Ekki að sjá að hann hafi þurft að taka á sig stóra ábyrgð í kjölfar hrunsins, né lært. Margir eru enn að súpa seiðið af þeim skaða sem Jón Ásgeir og aðrir svokallaðir útrásarvíkingar eða hrunverjar, ullu með því að setja bankakerfið á hausinn. Eru ekki eins "heppnir" og Jón.

Þriðja fréttin sem skar augun er enn óhuggulegri og minnir enn frekar á tímana fyrir hrun, þegar ósóminn fékk að ganga lausum hala og sumir höguðu sér eins og svín. Sú frétt er svo ótrúlega nærri þeim fréttum sem daglega mátti lesa fyrir hrunið, um kauprétt hlutabréfa. Nokkrir af stjórnendum Ölgerðarinnar fengu að kaupa hlut í fyrirtækinu á gjafvirði og seldu aftur samdægurs á markaðsvirði. Þannig náðu þeir að þyngja pyngju sína um heilar 28,215,000 kr hver. Reyndar ekki jafn mikill hagnaður og forsætisráðherrann okkar fékk er hún hætti vinnu á almennum markaði og ákvað að setjast á þing, en alveg ágætis summa þó. Einkum vegna þess að nær allir sem einhvern alvöru titil hafa hjá Ölgerðinni fengu þennan ábata á laun sín. Fólkið á gólfinu, þetta sem býr til verðmætin, fékk ekkert.

Fleiri óhugnanlegar fréttir mætti vitna til í Viðskiptablaðinu, fréttir sem minna á þann tíma er siðleysingjar höfðu hér öll völd á fjármálamarkaði. Ein fréttin þar segir frá því að kaupendur bréfa í Íslandsbanka hafi fengið þau afhent og fyrir hádegi hafi stór hluti þeirra verið búin að selja bréfin frá sér, nýtt sér afslátt fjármálaráðherra. Hverjir kaupendur eru er ekki sagt, en ekki ótrúlegt að þar fari einhverir þeirra er mest bar á fyrir hrunið. Að hrunverjar séu að ná aftur tangarhaldi á bankakerfinu.

Og svo kannski undarlegasta fréttin, eða fáránlegasta. Þar segir ágætur hagfræðingur okkur að heimili landsins séu hreinlega að drukkna í innlánum! Á hvaða lyfjum er fólk eiginlega? Enn ein vísunin til mánaðanna fyrir hrunið, þegar landsmönnum var talin trú um að þeir væru svo ofboðslega ríkir, af því við áttum svo ofboðslega mikla fjármálasnillinga sem væru að ávaxta fé okkar svo ofboðslega mikið. Raunin þá var önnur og kannski einnig nú.

Það er hreint eins og við séum komin 17 ár aftur í tímann. Ekkert hefur breyst. Sjálftakan orðin viðtekin venja, rétt eins og fyrir hrun, siðleysið algert. Og ráðamenn þjóðarinnar spila auðvitað með, rétt eins og fyrir hrun, jafnvel forsetinn farin að taka með sér "viðskiptafólk" í erlendar heimsóknir, eitthvað sem þáverandi forseti var mjög gagnrýndur fyrir í hrunskýrslunni.

Kannski erum við komin nær öðru hruni en margur heldur.

Margt er líkt með .....

Þegar Trump lagði á ofurtollana, kallaði hann þá leiðréttingu. 

Þegar íslenska ríkisstjórnin hækkar skatta, kallar hún það leiðréttingu. 

Leiðrétting er auðvitað eitthvað sem rangt er og fært til betri v3gar. Hvorki tollar, skattar né önnur gjöld sem stjórnvöld setja á, getur kallast leiðrétting. Þar er einungis um að ræða aukna innheimtu stjórnvalda, innheimtu sem alltaf lendir á almenningi, með einum eða öðrum hætti, alltaf. 

Tollar, sem geta verið af tvennum hætti, til varnar ákveðinni starfsemi innan viðkomandi lands, þ.e. verndartollar, eða tollar sem settir eru í þeim eina tilgangi að auka tekjur ríkisins. Flöt hækkun tolla fellur undir síðari kostinn, enda ekki tiltekið hvað nákvæmlega eigi að verja. Svo eru til faldir tollar, mjög vinsælir hér á landi, tollar sem kallaðir eru öðrum nöfnum. 

Það sama má segja um skatta. Þeir eru ætlaðir til að fjármagna samneysluna, velferðarkerfið. En stundum eru skattar notaðir sem stýring á eitthvað, þá gjarnan undir öðrum nöfnum. Sykurskattur var eitt sinn lagður á okkar þjóð, sagður til að auka heilsu landmanna. Kolefnisgjöld eru sennilega þekktust stýriskatta í dag, sögð til björgunar heimskringlunnar. Fleiri slíka skatta má tiltaka, skatta, stundum undir öðrum orðum en alltaf skattar, sem stjórnvöld setja á í einhverjum tilgangi, að okkur er sagt, en eru einungis auknar álögur á almenning. 

Allt tal um leiðréttingu tolla, skatta eða annarra gjalda er auðvitað út í hött. Skattar og gjöld eru sett á samkvæmt lögum og því er væntanlega innheimta þeirra samkvæmt sömu lögum. Annað er lögbrot. Ef vilji stjórnvalds til hækkunar skatts, verður því að breyta lögum. Það getur vissulega verið réttlætanlegt í einhve4jum tilfellum, en aldrei hægt að kalla slíkt leiðréttingu, heldur er um breytingu að ræða. 

Öll gjöld, hvaða nafni sem þau nefnast, lenda á léttri pyngju almennings, ýmist með beinni aukinni innheimtu, hækkandi vöruverði eða minni atvinnu. Aldrei hefur aukin skattinnheimta verið greidd af arði fyrirtækja, alltaf velt niður á almenning.

 

Það verða alltaf meiri og meiri líkindi með málflutningi gamalmennisins sem stjórnar Ameríkuhreppi og íslensku ríkisstjórnarinnar. Það sem kannski verra er, er að athafnirnar eru einnig farnar að líkjast stjórnarathöfnum Trump. Ætt áfram með offorsi, án tillits til eins né neins. Óvirðingin gegn lýðræðinu alger!

Trump hvað?!

RIP Isavia

Það er allt á eina höndina hjá Isavia, ekkert gert af viti. Spurning hvort ekki sé kominn tími til að slíta því ohf. hlutafélagi og færa reksturinn undir ríkið aftur. Fyrirtækið virðist geta klúðrað öllum málum sem það kemur nálægt og ráðherrann sem heldur á hlutabréfi okkar í þessu ohf. hlutafélagi, virðist ekki þora að taka á málunum, þó óumdeilt sé að hann hafi valdið. Því er þessi stofnun sem ríki í ríkinu, fer sínu fram hvað sem hver segir.

Fyrir skemmst var rekstur fríhafnarinnar boðinn út og hlaut þýska fyrirtækið Heinemann hnossið. Skemmst er frá að segja að það fyrirtæki ætlar sér að græða sem mest á þessum rekstri, hefur sett íslenskum aðilum sem eru með starfsemi í fríhöfninni afarkosti, annað hvort lækkið þið ykkar verð eða farið burtu. Þetta er einstakt og auðvitað með öllu ólíðandi. Því mun svo verða að fyrsta upplifun þeirra sem til landsins koma muni vera eins og þeir séu komnir til Þýskaland, ekki Íslands. Huggulegt eða hitt þá heldur.

Stóra klúður Isavia er þó kaffiskúramálið. Það hefur þó nokkuð langan aðdraganda, eða frá breytingu á lögum um leigubílaakstur. Fyrir samþykkt þeirrar lagabreytingar á Alþingi var sterklega varað við því hvað hugsanlega gæti farið úrskeiðis. Ekki leið langur tími þar til þær aðvaranir urðu að veruleika og hafa landsmenn þurft að fylgjast með fréttum af þeim ósköpum í allt of langan tíma og margir upplifað þau. Slagsmál milli leigubílstjóra við innganginn inn í landið okkar er ekki beinlínis besta upplifum sem við getum boðið gestum okkar. Okurverð fyrir smáskutl er ein afleiðing þessarar lagabreytingar, enda leigubílstjórum ekki lengur skylt að vera með gjaldmæli. Sjálfur upplifði undirritaður að þurfa að greiða tugi þúsunda fyrir ferð yfir að Ásbraut, auk þess sem bílstjórinn rataði ekki. Ætlaði að reka okkur út úr bílnum við enda götunnar, kominn langt framhjá þeim stað sem við ætluðum á . Þurfti nánast að beita valdi til að fá hann til að snúa við og skila okkur á réttan stað. Þetta er ekkert einsdæmi, fjöldi svona dæma til, frekjuháttur, okur, og þekkingarleysi á staðháttum.

Engum datt til hugar, þegar varað var við þessari lagabreytingu, að kaffiskúr leigubílstjóra yrði gerður að bænahúsi. Það var og er eitthvað svo fjarstætt. Hvernig það gat gerst og af hverju það var ekki kæft í fæðing er með öllu óskiljanlegt. Nú þegar málið er komið í fjölmiðla er svar Isavia að leita til fjölmenningarfræðings! Hvern andskotann kemur þetta fjölmenningu við? Þarna er verið að ræða fasteign í eigu okkar landsmanna, ætlaðri til ákveðinnar notkunar, fasteign sem ákveðinn hópur yfirtekur og breytir í bænahús!

Málið er ekki flókið, ef einhver eignar sér eitthvað sem hann á ekki er einfaldlega kölluð til lögregla sem handtekur viðkomandi. Síðan er málið fært fyrir dómstóla. Í þessu tilfelli, þegar kaffiskúr ætlaður öllum leigubílstjórum er yfirtekinn af takmörkuðum hóp, gerður að bænahúsi og öðrum meinaður aðgangur, ætti Isavia að hafa kjark til að leysa. Sá kjarkur virðist ekki vera til staðar svo eina ráð þess ráðherra sem með umboð okkar fer gagnvart stofnuninni, er að skipta út allri stjórninni, ráða nýja stjórn sem getur skipt út öllu því starfsfólki sem ekki sinnir vinnu sinni. Og auðvitað kalla til lögreglu til að rýma húsið.

Það má auðvitað telja fleiri dæmi um óstjórn Isavia. Þessi tvö ættu þó að duga til að íhuga alvarlega hvort ekki sé rétt að slita félaginu. Það virðist ekki með neinu móti geta sinnt sínu starfi eins og lög gera ráð fyrir! Hagur eigenda er fyrir borð borinn á öllum sviðum!

Ráðherra hjólar í Isavia: „Nyrsta moska í heimi“

Galdrar í Svörtuloftum

Ekki þarf að efa að bankarnir séu kerfislega mikilvægir, eins og seðlabankastjóri segir í viðhendri frétt. Við vitum áhrifin af því þegar bankarnir fara á hausinn, af hvaða ástæðum sem það er. Vonandi eru þó eitthvað heilbrigðara fólk sem nú stýrir bankakerfinu, en var á árunum fyrir hrun, þegar fjárglæframenn höfðu náð tökum á því. Þó er maður farinn að efast og óttast.

Það verður að segjast eins og er, að þó ekki séu fjárglæframenn að skara að sinni köku innan bankakerfisins nú, er rekstur þeirra fráleitt í anda þess að þar fari einhverjir sem telji sig þurfa að huga að samfélaginu, sýni einhverja samfélagslega ábyrgð, eins og kerfislægt kerfi ætti auðvitað að gera. Ævintýralegur hagnaður þeirra er þvílíkur að undrun sætir, langt umfram allt annað í þjóðfélaginu. Bara á síðustu fjórum árum hefur hagnaðurinn tvöfaldast, og hafði þó náð svimandi háum hagnaði fyrir þann tíma. Þessi hagnaður er sóttur í vasa fólksins í landinu og fyrirtækjanna sem fólkið vinnur hjá. Þetta eru ekki peningar sem vaxa á einhverju peningatré. Þetta eru peningar sem sogast út úr hagkerfinu inn í bankana.

Það eru ekki bara svimandi háir vextir sem bankakerfið tekur, heldur er sennilega leitun að eins miklum vaxtamun inn og útlána og hér á landi. Þá er rukkað fyrir hvert minnsta verk sem bankinn er beðinn um og svo komið að maður þorir vart inn fyrir dyr þeirra, af ótta við að fá sendan feitan reikning. Gjaldskrá bankanna er hreint með ólíkindum.

En seðlabankastjóri er rólegur. Segir 3 vera galdratölu en að tveir útiloki samkeppni. Hvaða samkeppni?! Það er engin samkeppni í bankakerfinu hér á landi. Allir á sama róli og þegar einn hækkar eða lækkar vexti, fylgja hinir strax á eftir. Sömu lánakjör hjá þeim öllum og enginn sem gerir greinarmun á hversu gott veð liggur að baki láns. Hvort þar er um að ræða fasteign sem heldur verðgildi sínu eða bifreið sem tapar verðgildi sínu á ofurhraða. Háir vextir rukkaðir af lánum fyrir fasteigninni og örlítið hærri fyrir lán fyrir bíl. Jafnvel neyslulán, sem ekkert veð hefur í raun að baki sér, er verðlagt í vöxtum á svipuðu róli. Þetta er algerlega sér íslenskt fyrirbrygði, sem hvergi þekkist annarsstaðar. Og varla þarf að ræða verðtryggðu lánin, sem tryggja bankana að fullri endurgreiðslu, sama hvað gerist. Þau lán bera líka háa vexti og greiða þarf þar ýmis gjöld sem áður töldust vera inn í vöxtunum. Og ef fólk vill síðan greiða þau lán niður, er því refsað með uppígreiðslugjaldi!

Hvort bankarnir eru 2, 3 eða tuttugu skipir litlu máli hér, einokunin er alltaf söm. Þar er engin galdratala til. Eini galdurinn er að plata fólk upp úr skónum, ná sem mestu fé af því.

Einokun leiðir alltaf til hörmunga og einokun bankakerfis leiðir þjóðir til hörmunga.

Við erum örþjóð sem býr að miklum auðlindum. Svo líti þjóð að fjöldi okkar kæmist fyrir í einu hverfi í stórborgum erlendis, en búum að auðlindum sem fáar þjóðir geta stætt sig af. Ef bankakerfið væri heilbrigt hér á landi, væri ekki að soga til sín sífellt stærri hlut þeirra köku sem við búum að, værum við rík þjóð. Þá gætum við borið höfuðið hátt.

Galdrar seðlabankastjóra hjálpa hins vegar lítið!

Bankarnir þrír kerfislega mikilvægir

Miðvikudagurinn 21.8.2024, svartur dagur í sögu þjóðarinnar

Síðastliðinn miðvikudag kom enn einn dómur Seðlabankans. Vextir skulu haldast óbreyttir og enn skal hert á sultaról landsmanna. Ástæðan er að lítið gengur í baráttunni við verðbólgudrauginn.

Það merkilega var að þann sama dag var "endurskoðaður" samgöngusáttmáli kynntur af stjórnvöldum og sveitarfélögum á höfuðborgarsvæðinu. Endurskoðunin fólst einungis í því að uppfæra tölur sáttmálans, eða nærri tvöfalda þá upphæð sem ætlað er til verksins. Kostar nú 310.000.000.000 kr. og mun koma í hlut ríkissjóðs 262.500.000.000 kr., eða 262.5 milljarðar króna. Væn upphæð, sem mun þó víst ekki vera endanleg. Ekki ætla ég að rita um þennan sáttmála núna, en bendi þó á að sumir samþykktu þessa breytingu með óbragði í munni, töldu þetta skásta kostinn. Henni til fróðleiks þá hafa margir aðrir kostir verið kynntir, til liðkunar fyrir umferð og betri möguleikar á almenningssamgöngum. En það verður hún auðvitað að eiga við sig sjálf.

Málið er að Seðlabankinn er að berjast við verðbólgudrauginn og virðist ekki hafa aðra kosti til þess en að svelta hinn vinnandi mann, svelta þann sem skapar verðmætin. Ríkisstjórnin hefur hins vega gott verkfæri til að hjálpa Seðlabankanum við verkið, en það er sjálfur ríkiskassinn. Með því að draga úr fjárútlátum sem kostur er og fresta öllum þeim aðgerðum sem hægt er að fresta, stuðlar ríkisstjórnin að lækkun verðbólgunnar. En því miður er ekki hæfara fólk við stjórnvölin en svo að það er unnið þvert á þessi sannindi, drauginn fóðraður enn frekar. Reyndar voru ummæli fjármálaráðherra, einmitt þennan sama dag á þann veg að maður spyr sig hvernig slíkt fólk kemst til valda, svona yfirleitt.

Þá verður að segjast eins og er að algjört stjórnleysi virðist ríkja í fjármálum ríkisins. Þar virðast sumir geta vaðið í fé án nokkurra fjárheimilda og svo þegar ekki verður lengra komist er sest niður og hlutir "uppfærðir". Þetta á ekki einungis við um samgöngusáttmálann á höfuðborgarsvæðinu, heldur einnig mörg önnur verkefni. Í dag er stjórnlaust verið að moka fé í varnargarða vegna eldsumbrota á Reykjanesi, vissulega þarfra framkvæmda en ekki þar með sagt að fjárausturinn til verksins geti verið stjórnlaus. Bendi á að allar stærri framkvæmdir á ríkið að bjóða út, samkvæmt lögum. Látum vera að gripið sé til örþrifaráða í neyð, en þegar neyðin er hjá má skoða hvernig hagkvæmast skuli að verki staðið. Annað verkefni á vegum ríkisins er veglagning yfir Hornafjarðarós. Þar var farið af stað samkvæmt ákveðinni formúlu um fjármögnun. Þegar sú formúla gekk ekki upp var verkinu ekki frestað, heldur haldið áfram sem ekkert væri og ríkiskassinn opnaður upp á gátt. Þetta hefur leitt til þess að aðrar vegaframkvæmdir eru settar á bið. Þessi framkvæmd mun sannarlega stytta nokkuð veginn milli Reykjavíkur og Hafnar, en ekki er þarna verið að leggja af neinn sérlega hættulegan kafla eða fjallveg. Getur verið að að þarna skiptir máli að þetta verkefni er í kjördæmi þáverandi innviðaráðherra, núverandi fjármálaráðherra.

Svona lagað gengur ekki. Það er með öllu fráleitt að hægt sé að ganga í ríkissjóð eftir vilja hvers og eins og gera síðan bara "uppfærslu" á orðnum hlut, án þess að nokkur beri ábyrgð. Það er bein ávísun á aukna verðbólgu.

Þegar menn lenda í ófærri keldu eru tveir möguleikar í stöðunni, að snúa til baka og finna betri leið eða halda áfram að spóla í sama farinu þar til örendi þrýtur. Stjórnvöld velja síðari kostinn, því miður.

Er gróði banka þeim ofviða

Það er eitt og annað sem er athugasemdarvert við þessa fréttatilkynningu Landsbankans. 

Þar kemur fram að bankinn hafi fyrir tæpu ári upplýst bankasýslu ríkisins um áhuga á kaupum bankans á tryggingarfélagi. Einnig kemur fram að bankinn hafi upplýst BS, skömmu fyrir jól að óskuldbindandi tilboð hafi verið gert í þetta tryggingafélag. Ekki kemur hins vegar fram að bankinn hafi upplýst BS um að hann ætlaði að gera skuldbindandi tilboð upp á þrjá tugi milljarða í tryggingafélagið. Bar bankanum ekki að fá samþykki fyrir þeirri gjörð? Bar bankanum ekki að tilkynna BS um að hann ætlaði að binda þrjá tugi milljarða í skuldbindandi tilboði í tryggingafélag?

Þá er stóra spurningin, hvers vegna vill bankinn færa sig yfir í áhætturekstur tryggingafélags? Von um meiri gróða, segir bankastjórinn. Í hverju fellst sá gróði? Fylgir ekki rekstur tryggingafélags mikil áhætta? Það getur gengið ágætlega í nokkur ár, en síðan þarf ekki nema eitt stórt bótamál til að þurrka út gróðann. Og ekki er hægt að skilja bankastjóra á annan veg en svo að stórann hluta gróðans, í góðærum, eigi að greiða sem arð. Það verður þá lítið til skiptanna þegar áföllin ríða á. 

Landsbankinn skilar alveg ágætis hagnaði og væntanlega arðgreiðslum líka. Enda vaxtakjör lána hvergi hærri en hér á landi. Þetta er nokkuð tryggur hagnaður og þá einnig tryggar arðgreiðslur. Engin fyrirtæki hafa hagnast jafn mikið og bankar, allt frá hruni. Þar kemur hæfi við stjórnun bankann lítið við sögu, gæti hvað fáviti rekið banka á Íslandi. Það er því með öllu óskiljanlegt að bankinn sé svo æstur í áhættusækinn rekstur. Er góðærið honum ofviða? 

Önnur skýring bankastjóra á kaupum á tryggingafélagi er að aðrir bankar hafi verið að færa sig yfir í slíka áhættu. Hvers vegna þarf Landsbankinn að apa ósómann eftir einkareknum bönkum? Og hvers vegna er Kvika að losa sig við þetta tryggingafélag? 

Það er nokkuð víst að bankastjórn Landsbankans hefur gögn um samskiptin við BS, bæði á vordögum og fyrir jól. Færi vart að senda slíka fréttatilkynningu að öðrum kosti. Það segir okkur að BS hefur logið að þjóðinni og ber að víkja strax. Bankastjórn Landsbankans verður einnig að víkja, þar sem hún getur ekki sýnt fram á heimild til að skuldbinda þrjá tugi milljarða í tryggingafélagi. En kannski þó frekar vegna fávisku og hroka.

Segja Bankasýsluna hafa vitað um kaup á TM

Að eiga banka - eða ekki

Okkur landsmönnum er talin trú um að við eigum Landsbankann og vissulega er ríkið skráð fyrir nánast öllum hlutum hans. Fjármálaráðherra er síðan með yfirumsjón yfir þessum hlut, sem þjóðin á.

En málið virðist nokkuð flóknara en þetta. Til að slíta tengsl milli pólitíkur og bankans, að ráðherra hafi ekki beint umboð til afskipta af rekstri hans, var stofnuð Bankasýsla ríkisins. Henni er ætlað að vera fulltrúi eigenda bankans. Reyndar ekki kosin af eigendum, heldur skipuð af ráðherra. Því kannski ekki hægt að tala um slit milli pólitíkur og reksturs bankans.

En þetta dugir þó ekki. Bankastjóri og bankaráð telur sig eiga þennan banka okkar. Að afskipti ráðherra eða bankasýslunnar skipti bara engu máli. Bakastjóri Landsbankans hefur sagt að bankinn muni halda áfram við fyrirhuguð kaup á TM, þrátt fyrir mótmæli eigandans, þ.e. ráðherra.

Þegar þetta er skoðað verður maður virkilega efins um hver á Landsbankann. Klárlega ekki almenningur, enda hefur hann enga aðkomu að bankanum aðra en að greiða til hans okurvexti og óheyrileg þjónustugjöld af minnsta tilefni. Ekki virðist ráðherra ráða miklu, eins og orð bankastjóra bera með sér. Og bankasýslan, jú henni hefur tekist að fresta aðalfundi bankans um einn mánuð, en mun sjálfsagt ekki hafa kjark til að rifta kaupunum. Enda ekki séð að BS sé með hugann við verkið. Lætur afskiptalaust að bankastjóri og bankaráð stundi vafasöm viðskipti, viðskipti sem kemur bankarekstri ekki við á nokkurn hátt.

En fátt er svo með öllu illt að ei boði gott. Það fyrirkomulag sem um þennan banka ríkir, banka sem sannarlega er í eigu landsmanna, þó erfitt sé að sjá það á framkvæmd eða stjórnin hans, er kjörið að endurskoða við þessi tímamót. Ef um einkafyrirtæki væri að ræða myndu eigendur hans reka samstundis alla þá er telja sig vera æðri en eigandinn, bankastjóra, bankaráð og Bankasýsluna og taka yfir reksturinn með nýju fólki.

Þannig gæfist gullið tækifæri til að endurskipuleggja rekstur bankans. Að hætta að reka hann sem gróðafyrirtæki, eða jafnvel okurstofnun og gera hann að samfélagsbanka. Slíkt bankaform er þekkt víða, þó sennilega þekktast í Þýskalandi. Þar er bankastarfsemi að stærstum hluta rekin sem samfélagsbankar og það voru þessir samfélagsbankar sem björguðu Þýskalandi frá hruni, haustið 2008. Banki sem rekinn er eftir lögmáli Mammons er veikari fyrir ef áföll skella á. Áhætturekstur er eitt aðalsmerki þeirra. Banki sem rekinn er eftir þörfum samfélagsins og ekki er drifinn áfram af græðgi, er fastari fyrir og þolir betur utanaðkomandi áföll.

Eftir bankahrunið hér haustið 2008, þegar landinu var steypt í fen skulda og hörmunga, ætti fólk að vita að einkavæðing bankakerfisins er ekki að ganga. Slík einkavæðing er átrúnmaður á Mammon. Ekkert að því að einhverjir einkavæddir bankar séu starfandi hér, ef einhver vill reka þá og bera ábyrgð á þeim. En samfélagsbanki verður að vera til staðar í landinu, þó ekki sé til annars en að halda niðri þeirri óheyrilegu okurstefnu sem bankakerfið stundar og er að draga lífið úr þjóðinni, hvort heldur þar er um einstaklinga eða fyrirtæki að ræða.

Framkvæmdin á stofnun slíks samfélagsbanka er einföld. Öllum hlutum hans sem ríkið hefur undir höndum, væru einfaldlega deilt á hvert mannsbarn í landinu. Ekki væri heimilt að selja þá hluti, heldur myndu þeir erfast til afkomenda. Allar meiriháttar ákvarðanir, s.s. ráðning bankaumsjónar og jafnvel bankastjóra færu fram með rafrænni kosningu þjóðarinnar. Frambjóðendur þyrftu auðvitað að standast eitthvað mat til þátttöku. Þeir sem hlytu kosningu hefðu enga heimild til að taka ákvarðanir um breytingu á rekstri bankans. Jafnvel þó þeir teldu að það væri "til haga fyrir eigendur".

Þannig færi ekkert á milli mála að við ættum öll Landsbankann og sennilega myndu flestir færa sín viðskipti yfir í hann.

Aðalfundi Landsbankans frestað um mánuð

Diet coke og land tækifæranna

Ísland er sannarlega land tækifæranna. Menn geta náð að vaxa frá örbyrgð til álna á stuttum tíma. Einn okkar "dáðadrengja" sagðist fyrir tæpum fimmtán árum eiga fyrir einni diet coke og taldi það nóg fyrir sig. Í dag er þessi "dáðadrengur" orðinn einn af umsvifamestu kaupsýslumönnum landsins. Hefur frá engu náð að komast yfir miklar eignir.

Reyndar náði þessi sami maður að falla úr sínu hásæti kaupsýslunnar á Íslandi, niður í eina diet coke, á enn styttri tíma og draga landið niður í svaðið með aðstoð sinna kumpána. Margir eru enn að berjast við að ná fótum eftir þá meðferð þessara manna. Það á þó ekki við um "dáðadrengina". Þeir blómstra sem aldrei fyrr. Enda er Ísland land tækifæranna, er það ekki?

Það sem kannski varð þessum diet coke-ista að falli, var að hann veðjaði á rangann stjórnmálaflokk. Þegar mest á reið og mesta þörfin á aðstoð stjórnmálakerfisins reyndi, sveik flokkurinn sem hann hafði veðjað á. Kom ekki diet coke-istanum til hjálpar.  Það er sjaldnast hægt að treysta Samfylkingu, en menn gera jú ráð fyrir einhverri hjálp eftir mikinn austur fjár inn í sinn stjórnmálaflokk.

En coke-istinn hefur lært á þessu. Nú stefnir hann á annan og tryggari flokk fyrir gróssera, Sjálfstæðisflokkinn. Réð til sín ráðherrabróðir. Væntanlega hafa ættartengsl ráðið þar meiru en gjörvileiki bróðurins, enda von til að ráðherrann verði nýr formaður flokksins. Það væri nú ekki ónýtt fyrir diet coke-istann að eiga góð tök í formanni Sjálfstæðisflokksins!

Svo er fólk að halda því fram að hér á Íslandi grasseri spilling. Þvílík ósvinna að nefna slíkt.

Ísland er bara land tækifæranna, eða þannig!

Dýrt gæluverkefni

Mr. Mathiesen vill kenna því um að áætlanir hafi ekki verið í lagi þegar Alþingi samþykkti samgöngusáttmálann. Þess vegna séu svo miklar hækkanir í áætlunum nú. Svo sem engin ný sannindi, en hins vegar spurning hvort þessi sáttmáli hefði yfir höfuð verið lagður fyrir þingið, ef þær upphæðir sem nú eru ræddar hefði fylgt með honum.

Hitt er aftur rétt að benda á, að jafnvel þó sáttmálinn hafi verið hressilega vanáætlaður, verður ekki séð annað en að áætlanir Betri samgangna ohf. eigi erfitt með að standast. Hækka í sumum tilfellum um milljarða milli mánaða. Ekki beint merki um að þar sé hæft fólk í starfi. Sorgarsagan um Fossvogsbrúnna segir þar alla sögu.

Samgöngusáttmálinn, sem er að stærstum hluta um borgarlínuna svokölluðu, var samþykktur af Alþingi út frá ákveðnum forsendum. Ein aðal forsendan var að þessi sáttmáli myndi kosta um 160 milljarða króna og ber ríkið ábyrgð á 75% þeirrar upphæðar. Nú eru áætlanir komnar í um 300 milljarða króna, eða nærri tvöfaldast. Af þeirri upphæð þarf ríkið að taka á sig um 225 milljarða. Til að setja þetta í samhengi þá kostaði ríkissjóð, árið 2022: sjúkratryggingar, atvinnuleysistryggingasjóður, bætur samkvæmt lögum um félagslega aðstoð, fæðingarorlof, barnabætur og húsnæðis og leigubætur, samtals um 170 milljarða króna. Vantar enn um 55 milljarða króna til að jafna kostnað ríkisins við samgöngusáttmálann, eins og hann reiknaðist út síðast. 

En þessu er ekki lokið. Sáttmálinn á eftir að hækka enn frekar. Ef við nefnum aftur Fossvogsbrúnna þá er talið að endanlegur kostnaður við hana verði mun hærri en nýjustu áætlanir segja til um, jafnvel helmingi hærri. Því er ekki ótrúlegt að ætla að samgöngusáttmálinn eigi einnig eftir að hækka í heild sér, kannski tvöfaldast eins og brúin.

Það yrði dýrt gæluverkefni. Hvenær er nóg, nóg. Alþingi samþykkti verkefni upp á 160 milljarða króna. Verðmiðinn stendur nú í 300 milljörðum og því í raun sáttmálinn fallinn. Hver endanlegur kostnaður verður er svo einungis skrifað í skýin.

 

Áætlanir voru ekki í lagi