Niðurstaða kosninga

Margir hafa stigið fram með sína speki um niðurstöður kosninganna. Því er kannski kominn tími til að slást í þann hóp spekinga. Hvort mín speki er eitthvað betri en annarra, skal ósagt látið, hún er sjálfsagt ekki verri.

En hvernig túlkar maður niðurstöðu lýðræðislegra kosninga? Ef einn flokkur fær hreinan meirihluta er auðvelt að túlka vilja kjósenda, en þegar í boði er mikill fjöldi framboða er hætt við að atkvæði dreifist vítt. Svo gerðist nú.

Flestir fara þá leið að bera saman niðurstöður kosninga við síðustu kosningu. Þetta er auðveld leið og staðreyndir liggja nokkuð vel á borðinu, þ.e. varðandi fylgisaukningu eða fylgistap hvers stjórnmálaflokks. En er þetta rétt aðferð? Engin spurning er hverjir eru sigurvegarar kosninganna samkvæmt þessari aðferð og hverjir taparar. Þar trónir auðvitað Viðreisn á toppnum með fylgisaukningu frá 0% upp í 10,5%, Píratar auka sitt fylgi um 9,5%, Vinstri græn auka sitt fylgi um 5% og Sjálfstæðisflokkur bætir við sig 2,3% fylgi. Tapararnir eru þá Samfylking með fylgistap upp á 9,2% og Framsóknarflokkur sem tapar 12,1%.

En skoðum þetta aðeins nánar. Er þessi fylgisaukning Viðreisnar staðreynd? Þetta er ekki í fyrsta skipti í sögunni sem klofningsframboð úr Sjálfstæðisflokki verður til. 1987 varð Albert Guðmundsson ósáttur við sína félaga í flokknum og stofnaði nýjan stjórnmálaflokk, Borgarahreyfinguna. Sá flokkur fékk 10,9% atkvæða í Alþingiskosningum, nærri hálfu prósentu meira en Viðreisn nú. Í ljósi þess má segja að Viðreisn hafi ekki unnið neinn sigur, þvert á móti.

Varla er hægt að tala um sigur Pírata, þó aukning fylgis milli kosninga hafi verið upp á 9,5%. Að fá einungis 14,5% atkvæða í kosningum,, eftir að hafa mælst lengstan hluta kjörtímabilsins með yfir 30% fylgi og upp í 38%, jafnvel skömmu fyrir kosningar, hlýtur að teljast hneisa.

Vinstri græn, með sýna fylgisaukning upp á 5% milli kosninga, getur tæplega talið sig í góðum málum. Miðað við meðaltal úrslita kosninga árin "07, "09 og "13 er sigur flokksins einungis 0,3%! 

Sjálfstæðisflokkur er oft sagður sigurvegari kosninganna. Sigurinn er þó ekki nema upp á 2,3% milli kosninga og einungis 0,1% miðað við meðaltal þrennra kosninga þar fyrir framan. Ekki stór sigur samkvæmt tölum, en vissulega má segja að flokkurinn hafi unnið stórsigur miðað við klofningsframboð Viðreisnar. Þegar Borgarflokkurinn klofnaði frá Sjálfstæðisflokki, 1987, tapaði flokkurinn heilum 10%. Því má kannski segja að Sjálfstæðisflokkur hafi unnið stórann sigur.

Framsókn tapar vissulega stórt, eða um helming síns fylgis miðað við síðustu kosningar. Reyndar fékk flokkurinn afgerandi fylgi í síðustu kosningum svo vart er hægt að miða við þær einar. Þarf að leita aftur til þess tíma er kjördæmaskipan var réttlátari en nú til að finna flokknum meira fylgi en í kosningunum vorið 2013. Ef hins vegar notaður er sami samanburður og áður, meðaltal kosninganna "07, "09 og "13, er tap flokksins um 5,4%. Vissulega tap, enda fylgi flokksins nú í sögulegu lágmarki, þó kannski ekki muni miklu og í kosningunum 2007. Í ljósi þeirra væringa sem í flokknum var í sumar og þeirri herferð sem gerð var að þáverandi formanni flokksins, af fjölmiðlum, pólitískum andstæðingum og það sem verst var, pólitískum samherjum, má telja þessa útkomu flokksins í kosningunum varnarsigur. Flokkurinn á eftir að vinna úr sínum málum og fyrsta skrefið þar hefði auðvitað átt að vera að núverandi formaður færi að dæmi þess formanns sem áður skilaði flokknum með svo slöku gengi og segði af sér. Að varaformaður tæki við flokknum og leiddi hann gegnum það uppgjör sem vissulega þarf að eiga sér stað. Eins og núverandi formaður sagði svo skýrt í sumar: "Það er enginn maður stærri en flokkurinn". Hann ætti sannarlega að taka þessi orð til sín.

Það er sama hvernig litið er til Samfylkingar. Alveg sama hvaða mælikvarðar eru notaðir. Tap flokksins er stórt, mjög stórt. Fékk einungis einn kjördæmakjörinn þingmann og það tæplega. Hann dró síðan með sér tvo aðra sem uppbótarþingmenn með sér. Þáverandi formaður sagði af sér og tilkynnti um leið að Samfylking ætti að standa utan ríkisstjórnar. Þau orð gleymdust þó fljótt.

Samkvæmt þessu eru engir sigurvegarar í kosningunum, einungis einn stórtapari.

Það má líka nota önnur viðmið, þegar niðurstaða kosninga er skoðuð og reynt að lesa í vilja almennings. Það er röðun þingmanna í kjördæmi.

Í öllum kjördæmum á Sjálfstæðisflokkur fyrsta þingmann og í einu annan einnig. Framsókn á annan þingmann í þrem kjördæmum og Vinstri græn eiga annan þingmann í tveimur. Eru þessir flokkar þá ekki sigurvegararnir? Er það ekki þetta fólk sem þjóðin hefur valið sér til að stjórna landinu?

Lýðræðið er vand með farið og þung skylda á kjörnum fulltrúum að fara vel með það. Hver vilji fólks er nákvæmlega, samkvæmt kosningum, er oft vandséð. Þó er staðreynd að Sjálfstæðisflokkur fékk 29% atkvæða, Vinstri græn 15.9%, Píratar 14,5% og Framsókn 11,5%. Aðrir fengu færri atkvæði og eiga því vart erindi í landstjórnina. Píratar hafa gefið út að þeir vinni ekki með Framsókn og Sjálfstæðisflokk og gagnkvæmt frá þeim seinni. Eftir standa því Sjálfstæðisflokkur, Vinstri græn og Framsóknarflokkur. Ekki kannski sú stjórn sem ég persónulega hefði viljað, en engu að síður augljósasti kosturinn miðað við niðurstöður kosninga.

Reyndar er ég ekki að sjá að þetta geti gengið upp, tel líklegra að einhverskonar samsuða tapflokkanna muni verða ofaná, undir stjórn Vinstri grænna. Þá er bara að vona að skaðinn verði ekki orðinn mikill, þegar gengið verður til kosninga, næsta vor!

VG vill stórfelldar skattahækkanir