Listamannalaun

Nokkur umræða hefur skapast í þjóðfélaginu um listamannalaun. Svo virðist sem listamenn séu einstaklega hörundssárir þegar að þessari umræðu kemur og vilji hellst ekki að þetta málefni sé rætt af þjóðinni, að þetta sé einkamál listamanna og öðrum óviðkomandi. 

Einn er sá listamaður sem kannski mest hefur orðið fyrir barðinu á þessari umræðu er Andri Snær Magnason. Kannski vegna þeirrar fréttar að hann hafi verið þiggjandi listamannalauna um nokkuð langt skeið, án þess þó að afköstin hafi verið mikil. Ekkert er í þeirri frétt tekið tillit til gæðanna, enda gæði lista illmælanleg.

Margur listamaðurinn hefur komið Andra Snæ til hjálpar, þó hann sjálfur hafi haft vit á að þegja um þetta mál, a.m.k. fram til þessa. Hins vegar hefur Andri Snær ekki legið á sínum skoðunum um málefni landsins, hin síðari ár og þá hellst er snýr að náttúruvernd. Ekki hafa þau orð hans alltaf verið byggð á staðreyndum, enda eiga staðreyndir og list lítt saman og listamönnum því framandi að ræða út frá þeim punkti.

Einn þeirra sem nefnir Andra Snæ í sínum pistli er Vilhjálmur Birgisson, formaður Verkalýðsfélags Akraness. Samstundir hljóp einn listamaður til, Illugi Jökulsson og ritaði gegn skrifum Vilhjálms. Með sinni snilligáfu á sviði listarinnar tókst honum að lesa eitthvað nýð út úr skrifum Vilhjálms.

En hvað var það sem Vilhjálmur sagði í sínum pistli? Jú, hann nefnir vissulega Andra Snæ, en fyrst og fremst er hann að deila á að þeir sem eru svo lánsamir að geta látið sína drauma um listsköpun rætast, með því að vera haldið uppi af ríkinu, eru sannarlega á framfæri þeirra sem verðmætin skapa. Það sé því undarlegt að þessir sömu menn skuli ráðast af alefli gegn þeim sem sjá um verðmætasköpunina, gegn þeim sem búa til peninga til handa þeim sem geta með því skapað list án þess að þurfa að hugsa um brauðstritið. Að það sé undarlegt að vilja þannig slátra mjólkurkú sinni. Að sjálfsögðu tengjast þessar hugleiðingar Vilhjálms Andra Snæ beint, þar sem hann hefur verið á framfæri ríkisins um langt skeið, auk þess að vera einstaklega gagnrýninn á þær starfsgreinar sem sjá þjóðinni fyrir mestum gjaldeyri og tekjum. Þó skáldið Illugi nái að sjá þarna einhverja óvild af hendi Vilhjálms í garð Andra Snæ, eða til listamanna yfirleitt, er sú sýn hreinn skáldskapur. Vilhjálmur, eins og flestir landsmenn, gerir sér fulla grein fyrir nauðsyn listar fyrir hverja þjóð. 

Vissulega vekur það ugg hjá manni þegar ekki má ræða eða gagnrýna mál. Sér í lagi þegar í hlut er málefni sem erfitt eða útilokað er að mæla í formi fjármuna. List eða listafólk á ekki að vera undanskilið gagnrýni, hvort heldur er fyrir sína listsköpun né annað. Og vissulega má gagnrýna styrkveitingu úr ríkissjóð til listamanna og hvernig að þeirri úthlutun er staðið.

Ekki ætla ég að taka afstöðu á þessum vettvangi til þeirra mála, en læt duga nokkrar spurningar:

Er það endilega rétt að 378 listamenn skuli vera á framfæri þjóðarinnar?

Er endilega rétt að listamannalaun skuli vera 339.494 krónur á mánuði?

Er eðlilegt að listamenn getu verið á launum frá ríkinu svo árum skiptir?

Er eðlilegt að engar kröfur um árangur í listsköpun séu gerðar, sem forsemda listamannalauna?

Hvers mega þeir fjölmörgu listamenn, sem sýnt hafa ágætan árangur í listsköpun án nokkurra listamannalauna, gjalda?

Er það eðlilegt að listamenn sjálfir standi að úthlutun listamannalauna og skammti sér sjálfum laun?

List og listsköpun er hverri þjóð nauðsynleg, en þessar spurningar ásamt fjölda annarra hlýtur að mega ræða. Mestu listamenn þjóðarinnar og reyndar jarðarkringlunnar, voru ekki endilega á framfæri neinna nema sjálf sín. Þeim tókst þó aðkoma frá sér því sem þeim lá á hjarta og skapa þannig ómetanlega list. Margir hverjir voru úthrópaðir í eigin lífi og öðluðust ekki viðurkenningu fyrr en löngu eftir dauða sinn.

Það er fjarri mér að halda því fram að við ættum að taka upp slíka stefnu, þvert á móti á að hlúa að listsköpun, eins vel og hægt er hverju sinni. Einmitt þess vegna þarf að fá svör við þeim spurningum sem að ofan eru settar fram, auk fjölda annarra. Einmitt þess vegna þarf að vera gagnrýnin umræða um hvernig best er staðið að úthlutun þess fjár sem ætlað er til styrkingar á listsköpun, hér á landi.

En slík styrking listsköpunar getur ekki átt sér stað nema verðmætasköpun fái blómstrað. Peningar vaxa ekki á trjánum, þó einhver listamaður gæti sjálfsagt ritað þykka bók um það.

Athugasemdir

[Axel Jóhann Hallgrímsson, 21.1.2016 kl. 12:32]

Góður pistill Gunnar!

Af hverju þarf listamaður 135.000 krónum meira á mánuði til framfærslu en atvinnulausir? Efniskostnaður?

Hvert atvinnuleysistímabil er tvö og hálft ár, þá falla menn af bótum um tíma. Hvernig sem aðstæður eru. Hafi atvinnulausir einhverjar smá tekjur samhliða bótum, er hver króna dregin frá.

Engar svipaðar skerðingar eru á listamannalaunum. Engin hámarkstími o.s.f.v.  Orðið spilling kemur upp í hugann þegar litið er á hvernig staðið er að afgreiðslu á listamannalaunum.

http://skagstrendingur.blog.is/blog/skagstrendingur/entry/2164001/