Hin nýja stétt gjaldtökumanna

Það er margt undarlegt við þessa gjaldtöku inn á svæðið við Geysi. Vissulega má líta það sem rök að þeir sem um svæðið sjá þurfi tekjur til að standa undir þeim kostnaði sem til fellur.

Staðreyndin er að stæðsti hluti svæðisins er í eigu þeirra sem mynda svokallað landeigendafélag Geysis. Einn aðilinn, ríkissjóður, á nærri 25% af þessu landi en er samt ekki meðal þeirra sem mynda þetta svokallaða landeigendafélag. Þar með er ljóst að þetta félag getur ekki verið í forsvari fyrir svæðið, enda varla hægt að tala um landeigendafélag þegar fjórðungur eignarinnar stendur utan þess félagsskapar. Landeigendafélag getur aldrei talist slíkt nema allir landeigendur standi að því og enginn hefur heimild til að ráðstafa því landi sem annar á, í þessu tilfelli fjórðungshlut hverasvæðisins við Geysi.

Önnur staðreynd er að hluti þessa svæðis er að fullu í eigu ríkissjóðs. Innan þessarar séreigna ríkisins eru helstu aðdráttaröflin á svæðinu og ljóst að flestir þeir ferðamenn sem koma á staðinn í þeim eina tilgangi að sjá Geysi sjálfann. Það eru skýr lög í landinu um að þegar eignarland er umlukið landi í eign annars aðila, er ekki heimilt að hefta för að því. Því verður að segja að úrskurður Ólafs Helga er byggður á hæpnum grunni, þegar hann hafnar beiðni ríkisins um lögbann á gjaldtöku inn á Geysissvæðið. Það mál er nú komið til dómstóla og hætt við að sýslumaðurinn gangi frá þeim vettvangi með skottið milli lappa sér. 

Því er lagaleg hlið þessarar gjaldtöku vægast sagt hæpin og erfitt að sjá hvernig dómstólar ætla sér að dæma hinu svokallaða landeigendafélagi í vil. En það er ekki bara lagaleg hlið á þessu máli. Hvernig málið snýr að ferðafólki er önnur saga, sérstaklega íslensku ferðafólki. Því er bannað að skoða sína eign, hvort heldur er þann hluta sem er innan sameigna með öðrum, eða þann hluta sem gjaldtökumennirnir eiga engann hlut í. 

Talsmaður "landeigendafélagsins" er duglegur við að halda því fram að þeir sem komi á svæðið borgi með glöðu geði, enda einungis rukkaðar fjórar evrur fyrir dýrðina. Fjórar evrur eru á gengi dagsins í dag rúmlega 631 króna. Kannski ekki há upphæð þegar hún ein sér er skoðuð. Hins vegar er ljóst að fleiri munu fylgja í kjölfarið og þá er víst að upphæðin skiptir sköpun þegar erlendir ferðamenn velja sér land til að skoða. Það þarf þá ekki að skoða marga staði til að upphæðin sé orðin veruleg.

Það liggur þegar fyrir að fyrstu helgina sem gjaldtakan var við Geysi, kom um ein milljón í kassann. Þetta var um miðjan vetur og ljóst  að fjöldi ferðafólks í lágmarki. Hverjar tekjur "landeigendafélagsins" á ársgrundvelli er ekki gott að segja, en ljóst að þær muni skipta hundruðum milljóna. Auðvitað er verulegur skortur á fé til uppbyggingar svæðisins, en varla þó sem nemur margra ára gjaldheimtu þess. Hvað gerist þá? Hvað hefur "landeigendafélagið hugsaða sér að gera þegar uppbyggingu lýkur? Á þá að lækka gjaldið? Varla, líklegra er að veski þeirra sem eru innan "landeigendafélagsins" bólgni. Og ætli nokkur hætta sé á að þeim detti til hugar að skila ríkinu þeim fjórðung sem það ætti að fá. Sumir hafa jafnvel nefnt að ný stétt muni verða til, í anda hinna svokölluðu kvótakónga.

Það dylst engum að svæðið umhverfis Geysi þarfnast bóta, um það deilir enginn. Ríkið hefur þegar lagt fram tilboð um fjármagn til nauðsynlegra bóta og kostun eftirlits á svæðinu. Samhliða þessu tilboði var óskað eftir viðræðum um framtíðaáform á svæðinu. Þessu tilboði hafnað svokallað landeigendafélag, enda engann gróða að sjá úr slíkri lausn. 

Hvernig framtíðarplan okkar skal vera í þessum málum ætla ég ekki að dæma um, en grunnur þess hlýtur þó að byggja á samræmingu og einhverri sameiginlegri sýn. Að þetta vald sé ekki hvers sem vill. Slíkt hlýtur að leiða til óstjórnar og mikils skaða fyrir ferðaþjónustuna.

Grundvallarhugsun mín er að hver sá skattur sem innheimtur er skuli skila sér til hagsbóta fyrir það sem skattlagt er. Og víst er að ríkissjóður er að fá til sín mikið fé af ferðaþjónustunni og því ekki óeðlilegt að eitthvað af því fé skili sér þangað aftur. Vandinn er bara sá að um þessar mundir er staða ríkissjóðs veik og kannski lítið þangað að sækja. Því mætti hugsa sér einhverja bráðabirgðalausn þar til betur árar.  

Svokallaður náttúrupassi hefur verið nefndur. Þar er rætt um að ferðamenn sem koma til landsins greiði eitt gjald og geti skoðað allar náttúruvættir landsins fyrir það, en þeir Íslendingar sem vilja ferðast um landið kaupi sér slíkann passa. Þetta gæti verið lausn til bráðabirgða, svo fremi að verðlagningin verði ekki of há.

Hin leiðin, að selja inn á hvern stað er ekki lausn, en hins vegar væri hægt að skilgreina stærri svæði og rukka inn á þau hóflegt gjald. Sumir nefna að víða erlendis sé rukkað inn á hvern stað og þyki sjálfsagt mál. Sem dæmi er stundum nefndur Yellowstone þjóðgarðurinn í Bandaríkjunum. Þar er rukkað sem svarar um fjögur hundruð króna daggjaldi fyrir hverja venjulega fjölskyldubifreið. Heldur meira fyrir stærri bíla og rútur. En Yellowstone þjóðgarðurinn er stór, auk þess sem þeir sem kaupa sér aðgang að honum fá um leið aðgang að Grand Tedon þjóðgarðinum. Þetta svæði er svo stórt að líkja mætti því við að þetta gjald væri innheymt fyrir allar náttúruvætti á suðurlandi, eða alla náttúruvætti á norðurlandi eystra. Kannski er einfaldast bara að fella allt landið undir þetta gjald og þá erum við í raun komin aftur að ferðamannapassanum.  Til gamans má geta að innan Yellowstone er hver sem nefndur er Geysir og kostar ekkert sérstaklega að skoða hann, svo fremi að maður hafi keypt sig inn á svæðið.

Það sem skiptir máli þegar leitað er lausna á þessum vanda, sem vissulega er til staðar, er að lausnin sé einungis hugsuð til skamms tíma, þar til ríkissjóður hefur getu til að taka við þessu verkefni. Ef þetta er hugsað til langs tíma, verður að lækka önnur gjöld á ferðaþjónustuna á móti. Þá verður að passa upp á að gjaldið verði samræmt og svo lágt að ekki fæli frá. Hvaða leið sem valin verður hefur þó þann galla að eftirlit gæti orðið nokkuð dýrt. Því hlýtur framtíðarlausnin að vera sú að sá kostnaður sem fellur til viðhalds við náttúruvætti landsins komi úr ríkissjóð, að það fé sem sjóðurinn fær af ferðþjónustinni sé nýtt að hluta til hennar aftur.

Sú leið sem hið svokallaða landeigendafélag við Geysi hefur markað, er leið glötunnar. Þetta er leið mammons, þar sem peningar glepja mönnum sýn. Gjaldheimta af náttúruvættum má aldrei verða til þess að einhverjir geti hagnast óhóflega af henni. Ef slík innheimta verður, má hún einungis miða að því einu að bæta umhverfi þessara staða og veita grunnþjónustu á þeim. 

 

Hverirnir á landi í eigu ríkisins

Athugasemdir

[Þorsteinn Hafþórsson (IP-tala skráð) 19.3.2014 kl. 22:59]

Sæll þetta eru vel ígrundaðar hugsanir en einum þætti gleymir þú og það er þáttur ferðaþjónustunar það er skýrt í lögum að ekki má gera út á eða hafa hagsmuni af annarmanna landi eða skipuleggja ferðir á annara manna land nema með leyfi landeiganda eða samning þar af lútandi. og hann er klárlega ekki þarna til staðar þannig að öll ferðamanna fyrirtækin eru að brjóta lög með sinni skipulögðu ferðum á annara manna svæði í geysis tilfellinu er þetta annara manna svæði að 75% og þjóðar 25 þannig að lögbrotið er alveg klárt.

Hvað varðar svo hitt að ríkið sé ekki aðili af landeigandafélaginu er skrítið en svo ég beri saman veiðifélög þá nægir í þeim 70% landeiganda að á til að leigja alla ánna og hafa fallið dómar þar af lútandi eins sanngjarnt og það er fyrir þessi 30% sem ekki vildu leigja og hafa fyrir sig.

Ríkið segist hafa boðið landeigandum að bæta aðstöðu og fyrirbyggja frekara tjón á svæðinu en það er bara í orði en ekki borði.

Það var ekki gert neitt tilboð skriflega um hvernig það myndi standa að fjármögnunini né nokkuð annað heldur áttu landeigendur að standa straumin og hitt malla í nefndum en það hljómar vel að segjast hafa boðið bætur.

En á meðan þetta er í dóm þá verður þetta rökrætt en landeigendurnir þarna voru klaufar.

þeir hefðu átt að rukka þetta sem bílasæðagjald X fyrir rútur og svo minna x fyrir bílaleigubíla og önnur faratæki.

Allur utanvega akstur kærður og bílar sem leggja úti í kannti eru ólöglegir og ég held að sektin sé talsvert hærri en bílastæða gjaldið. 

[Gunnar Heiðarsson, 20.3.2014 kl. 00:44]

Það er rétt hjá þér Þorsteinn, enginn má gera út á annara manna land. En hefur svokallað landeigendafélag farið fram á slíkann samning? Og hvað er það sem dregur ferðafólk að Geysi? Eru það ekki einmitt hverirnir sem eru á landi ríkissins á svæðinu? Hefur þá það svokallaða landeigendafélag heimild til að selja inn á land ríkisins, þar sem hellsta aðdráttaraflið er? Er það félag þá ekki að gera út á eigur annara?

Varðandi samanburð þessa við veiðifélög þá er hann kannski ekki samanburðarhæfur. En o.k. skoðum aðeins veiðifélögin. Sjálfur átti ég jörð sem lá að einni af okkar bestu laxveiðiám og var því í veiðifélagi þeirrar ár. Því þekki ég þau mál nokkuð vel. Enginn einn bóndi gat dregið sig út úr veiðifélaginu og farið að höndla með sinn hlut sjálfur. Hins vegar var efsti hluti árinnar utan veiðifélagsins og þeir bændur sem þar áttu hlut að máli með sitt eigið veiðifélag, enda væðisvæðið þar ekki tengt sjálfri laxveiðiánni beint. Þar voru vötn og aðalveiðin fólst í silungaveiði í þeim. Auðvitað gilti í því félagi sem ég var aðili að að allar meiriháttar ákvarðanir voru lagðar fyrir félagsfund, s.s. leiga árinnar, viðhald veiðihúss og fleira. Þar gilti einfaldur meirihluti. En ég varð að vera aðili að þessu veiðifélagi, hvort sem mér líkaði betur eða verr. Þannig er þetta með veiðifélögin, þó það komi í raun ekkert við hvort tekið er gjald af þeim sem vilja skoða Geysi. Það er eitt að skoða náttúruvætti landsins, annað að stunda stangveiðar.

Varðandi kostnað við viðhald og uppbyggingu Geysissvæðisins, þá tek ég skýrt fram í minni grein að þar sé vissulega þörf. Og það má vissulega gagnrýna stjórnvöld fyrir sofandahátt á því sviði, ekki bara á Geysissvæðinu, heldur víðar.

Núverandi stjórnvöld sýndu þó vilja til að taka á þessu máli og gerðu hinu svokallaða landeigendafélagi tilboð um verulega fjárhæð til viðhalds og kostun á eftirliti svæðisins. Þessu tilboði höfnuðu þeir sem mynda þetta svokallaða landeigendafélag. Með þeirri höfnun sönnuðu þessir aðilar að megintilgangur gjaldtökunnar er annar en að byggja upp svæðið.

Varðandi bílastæðagjald, þá gildir í raun það sama og sú gjaldtaka sem nú er stunduð. Það getur ekki hver sem er tekið upp á sitt einsdæmi að rukka gjald fyrir að leggja bílum. Hvenig á þá að fara með þá sem leggja sínum bílum fyrir utan verslunina á staðnum? Eiga þeir einnig að greiða gjald, jafnvel þó ætlunin sé eingöngu að fara þar inn til að versla? Svo má ekki gleyma þeirri staðreynd að vegir landsins og ákveðið svæði utanvið þá, eru í eigu ríkisins. Bílastæðin við Geysi eru vissulega á landi ríkisins.

Megin málið er þó það að enginn getur tekið upp gjaldtöku af einhverju nema hafa til þess öll tilskilin leyfi. Þá er öllum þeim sem tekur gjald af einhverju skilt að gefa kvittun og öll slík innheimta skal fara gegnum viðurkennda sjóðsvél. Af þessari innheimtu skal síðan greiða gjöld.

Það hefur komið fram að þeir sem vilja fá kvittun fyrir gjaldinu fá einungis handskrifaða kvittun á ólöglegann pappír. Ekki ætla ég að halda því fram að það sé tilgangur þeirra gjaldtökumanna við Geysi að stela undan skatti, en hvernig eiga skattyfirvöld að fylgjast með að svo sé ekki?

Allt þetta mál, frá A til Ö, er svo undarlegt að vart nær nokkurri átt. Að yfirvöld í landinu skuli ekki stöðva það af þar til dómur fellur er með öllu óskiljanlegt. Nær víst er að dómur mun falla ríkinu í vil og útilokað verður þá að skila aftur því fé sem rukkað hefur verið. Ef svo ólíklega vildi til að dómur félli á hinn veginn, þarf auðvitað að setja einhverjar reglur um með hvaða hætti þessi gjaldtaka er, auk þess að krafa um að gjaldtakan fari eftir þeim lögum sem gilda um slíkt. T.d. að komið verði upp sjóðsvélum og kvittanir gefnar hverjum þeim sem borgar.

Frumskógarlögmálið getur aldrei gengið!